ترامپ زمانی از برجام خارج شد که مطمئن بود ایران از این توافق خارج نخواهد شد/ مذاکره در شرایط فعلی تنفس مصنوعی به دولت ترامپ است

آقای ظریف، وزیر خارجه ایران اخیراً گفته اروپایی‌ها اعلام کرده‌اند هر اقدامی که برای حفظ برجام انجام می‌دهند باید امریکا با آن موافقت کند و به تنهایی نمی‌توانند کاری برای تعامل با تهران انجام دهند؛ بنابراین برآوردی وجود ندارد که اختلافات جدی بین اروپا و امریکا ایجاد می‌شود. وقتی مقامات ایرانی به این جمع‌بندی می‌رسند، یعنی مسئله به نفع ایران نیست و نشان می‌دهد بین اروپا و امریکا یک هماهنگی در مقابل ایران وجود دارد و قرار نیست اروپایی‌ها به خاطر ایران هزینه ویژه‌ای پرداخت کنند، اما اروپایی‌ها نسبت به فروپاشی برجام دغدغه دارند و این توافق خوبی برای اروپایی‌ها بود، ولی برای امریکا این‌گونه نبود، زیرا الزامات و تعهداتی که ایران ذیل برجام پذیرفته، خیلی گسترده است و محدودیت‌های هسته‌ای گسترده است و پروتکل الحاقی در حال اجراست، پس این توافق برای اتحادیه اروپا خوب است. یعنی اگر توافق هسته‌ای نبود شرایط برای آن‌ها سخت می‌شد و اینکه ایران از برجام و حتی از پیمان «ان‌پی‌تی» خارج شود، از لحاظ امنیتی برای اروپا نگران‌کننده است و برآوردشان این نیست که دولت فعلی ایران در حال خروج از این توافقات است، ولی ممکن است سازوکار‌های آن فراهم شود و دولت‌های آینده در چنین مسیری قرار بگیرند و آن‌ها را عملی کند. ۱۰ هزار کیلو اورانیوم غنی‌سازی شده که طبق توافق هسته‌ای از ایران خارج شد واقعاً دغدغه‌ای در ذهن طرف مقابل ایجاد کرده بود و نگران بودند که ایران در مسیر ساخت بمب هسته‌ای و تبدیل شدن به قدرت اتمی قرار دارد و از لحاظ امنیتی برای غرب مشکل ایجاد می‌کرد.

دولت دونالد ترامپ درباره برجام طمع کرد و مدعی بود هم می‌توان برجام را حفظ کرد و هم اینکه می‌توان امتیازات بیشتری از تهران گرفت و بخشی از این تصورات واشنگتن، به پیام‌هایی مربوط می‌شود که از داخل ایران درباره مذاکره ارسال می‌شد و حاوی این پیام بود که برجام یعنی بده و بستان. وقتی کشوری درباره بده و بستان صحبت می‌کند، امریکا هم خوشحال می‌شود و می‌گویند یک توافق با ایران انجام می‌دهیم و توافقاتی را روی کاغذ می‌نویسیم که به ایران خواهیم داد، اما در اصل زیر بار تعهدات‌مان می‌زنیم و امتیاز‌ها را نمی‌دهیم و برخی امتیازات را هم به نفع خودمان می‌نویسیم و همه آن‌ها را دریافت می‌کنیم. از این جهت امریکا‌یی‌ها به ویژه دونالد ترامپ در برجام طمع کردند و اینکه می‌توانند اگر از برجام خارج شوند و تهران هم صبر راهبردی اتخاذ خواهد کرد و در برجام خواهد ماند و با افزایش فشار‌های اقتصادی امکان گرفتن امتیاز‌های بیشتر وجود دارد و بر این باور بودند که این فشار‌ها در نهایت ممکن است به سرنگونی نظام جمهوری اسلامی منجر شود و گروهک منافقین هم در این زمینه ارتباط‌های نزدیکی با دولت ترامپ دارد.

به نظرتان اگر ایران همان زمان که امریکا از برجام خارج شد، تهدید می‌کرد که ما هم از این توافق خارج می‌شویم، آیا ترامپ باز هم از برجام خارج می‌شد یا اینکه برای جلوگیری از فروپاشی برجام در این توافق هسته‌ای می‌ماند؟
ترامپ زمانی از برجام خارج شد که مطمئن بود ایران از این توافق خارج نخواهد شد. ایران باید پیش از خروج امریکا از برجام، این موضوع را مطرح می‌کرد که اگر آن‌ها چنین کاری کنند ایران هم از برجام خارج خواهد شد. اگر آن زمان این کار را انجام می‌دادیم خیلی بهتر بود، اما به جای آنکه این‌طور بگوییم، رئیس‌جمهور و برخی از مقامات دولت ما گفتند اگر امریکا خارج شود ما با اروپایی‌ها ادامه خواهیم داد و موضوع برجام اروپایی بدون حضور امریکا را مطرح کردند. علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران بار‌ها تأکید کرد اگر امریکا از توافق هسته‌ای خارج شود، ایران همچنان در برجام خواهد ماند و این اظهارات از سوی دیپلمات‌های اروپا به مقامات امریکا‌یی انتقال داده می‌شد و امریکا‌یی‌ها هم به دنبال افزایش فشار‌ها برای گرفتن امتیاز‌های بیبشتر بودند و با این تصور از برجام خارج شدند و حتی براندازی نظام جمهوری اسلامی را هم پیش‌بینی می‌کردند.

مقام‌های دولت امریکا پی‌درپی می‌گویند دنبال تغییر رژیم نیستند. آیا همه مقامات کاخ سفید به ادامه سیاست افزایش فشار‌ها برای گرفتن امتیاز‌های بیشتر از ایران و حتی سیاست تغییر نظام، نظر واحدی دارند یا تنها دونالد ترامپ دنبال چنین موضوعی است؟
تحلیل امریکا‌یی‌ها این بود که با خروج از برجام امتیاز‌های مورد نظر خودشان را می‌گیرند و ایران هم همچنان در توافق هسته‌ای می‌ماند. ترامپ حتی توافق مفاد برجام را مطالعه نکرده و به دنبال نابودی این توافق بود، البته نه به خاطر اینکه برجام توافق بدی برای امریکا‌ست بلکه به این خاطر که باراک اوباما آن را امضا کرده بود. مشاوره‌های اشتباهی به ترامپ دادند که با خروج از برجام می‌تواند امتیاز‌های بهتری بگیرد. در مورد نتانیاهو هم سخنانی که او می‌گفت، مشکلی با توافق با ایران نداشت بلکه با برنامه هسته‌ای ایران مشکل داشت و آن را تهدیدی برای امنیت اسرائیل می‌دانست و مدعی بود می‌توان تأسیسات هسته‌ای را بمباران کرد یا اینکه از طریق مذاکره آن را از بین برد. تصورشان این بود که اگر سایت‌های هسته‌ای ایران را بمباران کنند، باز هم چند سال بعد ایرانی‌ها می‌توانند آن را دوباره احیا کرده و با سرعت بیشتری ادامه دهند، اما اگر می‌خواهند این مشکل را ریشه‌ای حل کنند، باید توافقی در این زمینه انجام دهند که از مسیر آن برنامه هسته‌ای ایران را کنترل کرده و سایت‌های هسته‌ای ایران از طریق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تعطیل شود. این برآورد غلط در امریکا وجود داشت که اگر در اثر افزایش فشار حداکثری، جمهوری اسلامی سرنگون شود بهترین گزینه است و اگر هم نشد در برابر فشار‌ها تضعیف خواهد شد و حاضر می‌شود امتیاز‌های بیشتری بدهد و فعالیت‌های منطقه‌ای خود را کاهش دهد. اگر وضعیت مالی ایران ضعیف شود، این زمینه وجود دارد که برخی مشکلات که امریکا با ایران در منطقه داشته است، حل شود. از این جهت حتی بعد از اولتیماتوم شورای امنیت ملی ایران در ۱۸ اردیبهشت، برخی مقامات اروپایی که در ایران حضور داشتند، تأکید کردند که اقدام ایران برای کاهش تعهداتش در برجام شوکی به امریکا وارد کرده است و برای افرادی که پیش‌بینی می‌کردند ایران در برجام خواهد ماند، این مسئله غیر قابل پیش‌بینی بود.

به نظر شما اینکه اروپایی‌ها اصرار دارند ایران در برجام بماند چه نفعی برایشان دارد؟
توافق هسته‌ای ایران برای طرف‌های اروپایی اهمیت دارد، زیرا برجام توانسته راه رسیدن تهران به این سطح از توانمندی هسته‌ای را متوقف کند پس با این وجود، توافق مناسبی به نظر می‌رسد. غربی‌ها برای برنامه هسته‌ای ایران ارزش قائل بودند و به همین خاطر جان کری، وزیر خارجه سابق امریکا تلاش می‌کرد این برنامه را محدود کند، ولی مذاکره‌کنندگان ایرانی اهمیت این داشته‌های باارزش را نمی‌دانستند. الان به خاطر اینکه امریکا از برجام خارج شده، اروپایی‌ها دغدغه امنیتی دارند و تعدادی از مقامات سابق کاخ سفید مثل رکس تیلرسون و جیمز متیس، که از طرف ترامپ برکنار شدند، نمی‌خواستند امریکا از برجام خارج شود. چون برای امریکا توافق خوبی بود و اینکه ظریف می‌گفت واشنگتن از این توافق خارج نمی‌شود به خاطر این بود که برجام واقعاً برای امریکا‌یی‌ها خوب بود. الان فرانسوی‌ها به ترامپ فشار می‌آورند که برجام را تا حدی با مکانیسم‌های جدید اصلاح کند تا این توافق همچنان پابرجا بماند. متأسفانه برخی از مقامات کشورمان وسواس مذاکره پیدا کرده و مطرح می‌کنند که امکان دارد فرصت مذاکره را از دست بدهیم، در صورتی که امریکا‌یی‌ها با مذاکره کردن به دنبال امتیازگیری بیشتر از ایران هستند و ما گام‌های بعدی خودمان در قبال رفتار آن‌ها را باید با جدیت بیشتری برداریم. به همین دلیل، ممکن است این تلاش‌های فرانسه به نتیجه برسد و هر چند ظریف گفته به نتیجه نخواهد رسید. الان ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ قرار دارد و در عرصه سیاست خارجی هیچ دستاوردی نداشته و دنبال توافقی با ایران است که روی آن مانور بدهد چراکه در مقابل کره شمالی هم نتوانسته موفقیتی کسب کند و بنابراین به توافق با ایران نیاز دارد.

از دید اروپا، حضور ایران در برجام بسیار خوب است، ولی خروج از آن خیلی بد است. زمانی که ترامپ تصمیم گرفت از برجام خارج شود، مقامات اروپایی به واشنگتن رفتند تا نگرانی‌های ترامپ را درباره بازه زمانی ۲۰۲۳ که برخی محدودیت‌های هسته‌ای ایران از بین می‌رود، برطرف کنند و امریکا را در برجام نگه دارند، بعد هم می‌گفتند بعد ۲۰۲۳ یا هر دو خارج می‌شویم یا اقدامات دیگری انجام می‌دهیم. اروپایی‌ها تأکید داشتند که با وجود برجام، ایران در زمینه هسته‌ای محدودیت‌هایی دارد و همه فعالیت‌هایش تحت کنترل قرار دارد و نگرانی وجود ندارد، اما ترامپ و اطرافیانش به اظهارات رهبران اروپا گوش نکردند و مدعی بودند باید از این توافق خارج شوند و فشار‌ها را تشدید کنند، نظام ایران سرنگون شود و تصور می‌کردند اگر این اتفاق نیفتاد ایران می‌تواند در این مدت کل خاورمیانه را در اختیار خود بگیرد. به همین دلیل می‌گفتند باید اقداماتی انجام دهیم که جلوی برنامه هسته‌ای و توانایی‌های موشکی ایران در منطقه را بگیریم و تا ۲۰۲۳ فرصتی نداریم که به این اهداف برسیم و اگر دیر اقدام کنیم ایران برنامه‌هایش را عملی خواهد کرد.
الان در عمل معلوم شده که تحلیل مقامات اروپایی درباره برجام بهتر از مقامات امریکا‌یی بوده، زیرا نظام سیاسی ایران سرنگون نشده و امتیازی هم به واشنگتن نداده و حتی غربی‌ها امتیاز‌هایی را به تهران می‌دهند و برآورد اروپایی‌ها از عملکرد ایران در برجام درست بوده است. ترامپ هم الان این مسئله را متوجه شده و جان بولتون، مشاور امنیت ملی کاخ سفید که سیاست تندی علیه ایران داشت را از پرونده‌ای مثل افغانستان اخراج کرده است. امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه در سفر به امریکا به ترامپ گفته دیدید جمهوری اسلامی سرنگون شدنی نیست و در زمینه‌های موشکی و منطقه‌ای نمی‌توان از تهران امتیاز گرفت، پس بهتر است برجام را حفظ کنیم.

ایران هشدار داده بود اگر اروپا تعهداتش را عملی نکند، گام سوم را اجرا خواهد کرد که انجام هم داد. واقعاً این گام سوم برای اروپاییان نگران‌کننده است که تلاش کردند مانع اجرای گام سوم شوند؟
هر چند الان روند خروج گام به گام ایران از برجام شروع شده و هر چند اقدام جدی در این زمینه صورت نگرفته، اما سر و صدای زیادی به پا کرده و غربی‌ها هم این مسئله را متوجه شده‌اند. از فدریکا موگرینی، مسئول سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا سؤال کرده بودند که ایران تعهداتش را کاهش داده و می‌خواهد از برجام خارج شود، آیا اروپا اقدامی نخواهد کرد که گفته بود ایران هنوز اقدامی انجام نداده و اگر خارج شد ما با آن برخورد خواهیم کرد؛ بنابراین با توجه به اقدامات کارشکنانه امریکا‌یی‌ها و وقت‌کشی اروپا، ایران باید گام بعدی را با سرعت بیشتری بردارد چراکه غربی‌ها تا به الان به دلیل حرکت لاک‌پشتی ایران، اقدامات ما را خیلی جدی نمی‌گرفتند، ولی الان که اروپایی‌ها از اقدامات ایران احساس خطر کرده‌اند به تکاپو افتاده و به دنبال راهکار‌های جدید هستند. ایران در حال حاضر حرکت برای خروج از برجام را آغاز کرده، اما اینکه آیا با اروپا به توافق رسیده و آن‌ها چه تصمیمی خواهند گرفت بستگی به اقدامات ما دارد. همان‌طور که گفتم حرکت لاک‌پشتی ما فایده ندارد، بلکه باید اقدامات را بسیار جدی و عملیاتی‌تر برداشت، چراکه اگر آن‌ها احساس کنند که اقدامات ما جدی است، آن زمان امکان دارد که کار‌های جدی‌تری انجام دهند.

آیا تمایل ترامپ به مذاکره با ایران، برای رسیدن به توافق پایدار است یا فقط جنبه انتخاباتی دارد؟
نه، این‌ها فقط جنبه انتخاباتی دارد. همچنان‌که در مذاکرات با رهبر کره‌شمالی هم این‌گونه وانمود می‌کند که امریکا در آستانه جنگ اتمی با کره شمالی بود، اما با مذاکراتی که با کیم جونگ اون، رهبر کره‌شمالی داشت سایه این جنگ را برداشت و در سخنرانی‌هایش هم می‌گوید با رهبر کره‌شمالی رابطه خیلی خوبی دارد و این شعارها، تنها تبلیغات برای انتخابات سال آینده است. اما در این مذاکرات، بُرد اصلی با کره‌شمالی بوده که سلاح اتمی خود را حفظ کرده و مشروعیت هم پیدا کرده است. این دیدار‌ها به نفع کره‌شمالی است چراکه بمب اتمی در اختیار دارد که می‌تواند با استفاده از آن امتیاز بگیرد، اما برای ایران ماجرا فرق می‌کند و مذاکرات با امریکا بُردی نخواهد داشت، چون در برجام بسیاری از دستاورد‌هایی که داشتیم را تحویل دادیم و در موضع ضعف قرار گرفته‌ایم و طرف مقابل از اهرم فشار برای امتیازگیری‌های بیشتر استفاده خواهد کرد. به نظرم، مسیر حرکتی که اروپایی‌ها در پیش گرفته‌اند، اگر مقامات کاخ سفید عاقلانه عمل کنند این پیشنهاد‌ها را می‌پذیرند و مجوز‌ها را به ایران می‌دهند تا برجام همچنان حفظ شود. چون سیاست فشار حداکثری جواب نداده است. هر چند در واشنگتن برخی مدعی هستند این سیاست جواب داده و از لحاظ مالی ایران تضعیف شده و نفوذش در منطقه کاهش یافته، اما برخی مقامات هم می‌گویند کاهش پول ایران به معنای کاهش توانمندی‌های موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای نیست و باید در این زمینه هم توافقاتی انجام شود. مقامات ایرانی باید پیام‌هایی را بدهند که سیاست فشار واشنگتن جواب نداده و باید سیاست‌های قبلی را تغییر دهد.

در شرایط کنونی بین مسیر مطلوب و مسیری که دولت ایران طی می‌کند، چقدر شکاف وجود دارد و آیا راه جایگزینی برای این مسئله وجود دارد؟
زمانی سیاست امریکا‌یی‌ها در برابر ایران عوض می‌شود که در واشنگتن اجماعی وجود داشته باشد که سیاست علیه ایران جواب نداده و الان به این مسیر نزدیک می‌شویم، اما باید مقامات ایرانی در اظهارنظر‌های خود به گونه‌ای رفتار کنند که طرف مقابل به این نتیجه برسد که سیاست جواب نداده و روش خود را تغییر دهد. امریکا‌یی‌ها از کوچک‌ترین سیگنال‌های مذاکره از سوی مقامات ایرانی بهره‌برداری می‌کنند تا این‌گونه وانمود کنند که سیاست فشار جواب می‌دهد و در نهایت ایران مجبور خواهد شد امتیازاتی را به واشنگتن بدهد، بدون اینکه امریکا امتیاز جدیدی به تهران بدهد و به نوعی تنفس مصنوعی به ادامه این سیاست می‌دهند.

پس در این مسیر، مقامات کاخ سفید همگی در همان پازلی بازی می‌کنند که ترامپ خواهان آن است (یعنی مذاکره با ایران) یا اینکه اختلافاتی در این زمینه وجود دارد؟
درباره ایران، در واشنگتن سه جناح وجود دارند. یک گروه هستند که معتقد به توافق خوب با ایران است که در رأس آن، دونالد ترامپ قرار دارد. گروه دوم، علاقه‌مند به توافق با ایران نیست و نقدشان به اوباما این بود که با ایران توافق نکند، باید فشار‌ها به این کشور را افزایش دهد و وضعیت اقتصادی ایران نابسامان است و اگر فشار‌ها بیشتر شود، ایران به فروپاشی نزدیک‌تر خواهد شد و در رأس آن جان بولتون قرار دارد. جناح سوم هم وجود دارد که از نظر فکری بیشتر به گروه دوم گرایش دارد، اما به گروه ترامپ برای توافق با ایران هم علاقه‌مند است و در رأس آن مایک پمپئو، وزیر خارجه قرار دارد و می‌خواهد گروه اول و دوم را به یکدیگر نزدیک‌تر کند و در این میان تعدادی از سناتور‌ها و مشاوران هم وجود دارند که هر کدام به طیفی از این گروه‌ها تمایل دارند. مثلاً ترامپ از بین افرادی مانند رند پال، سناتور ارشد امریکا‌یی یارگیری می‌کند تا مجموعه اطرافیانش برای طرح رسیدن به توافق با ایران را افزایش دهد.
اینکه مقام معظم رهبری بار‌ها تأکید کرده‌اند با امریکا مذاکره نمی‌کنیم به این خاطر است که سیاست شروط ۱۲ گانه امریکا‌یی‌ها و فشار حداکثری علیه ایران شکست خورده است و مقامات ایرانی باید همیشه این مسئله را تکرار کنند تا طرف مقابل رفتار خود را تغییر دهد. تا زمانی که امریکا وجود دارد تحریم‌ها علیه ایران هم پابرجاست و اینکه امیدوار باشیم روابط تهران و واشنگتن بهبود خواهد یافت، واهی است و این اتفاق هرگز رخ نخواهد داد.

وقتی امریکا نتواند به هدفش برسد و احساس شکست کند، چه تصمیماتی خواهد گرفت؟
زمانی که واشنگتن احساس کند سیاست‌هایش در قبال ایران شکست خورده و امتیاز‌هایی که قبلاً از طریق توافق هسته‌ای از ایران گرفته بود، در معرض خطر قرار گرفته به حالت طبیعی برمی‌گردد یعنی اینکه تحریم‌ها ادامه می‌یابد، اما ایران همچنان نفت را به صورت محدود می‌فروشد، یعنی بازگشت به روند دو سال پیش. هر زمانی که ایران از مذاکره با امریکا صحبت می‌کند، تنفس مصنوعی را برای آن‌ها ایجاد می‌کند و امریکا‌یی‌ها تصور می‌کنند سیاست فشار بر ایران جواب داده، اما نباید مقامات ایرانی پالس‌های مذاکره به طرف امریکا‌یی بدهند. دستگاه دیپلماسی دولت سال‌هاست با استراتژی گفتگو در جهان شناخته شده و امریکا هم می‌داند اگر فرصت واقعی مذاکره را فراهم کند ایران هم استفاده خواهد کرد، اما تکرار موضوع مذاکره اشتباه است.

عده‌ای در واشنگتن می‌گویند سیاست فشار‌ها جواب نداده و امتیاز‌های قبلی از بین رفته و ایران در یمن فشار‌ها را علیه عربستان سعودی افزایش داده است، اسرائیل را تهدید می‌کند، کشتی‌ها را در تنگه هرمز توقیف می‌کند و این وضعیت به سمت شروع جنگ پیش می‌رود و درگیری در شرایط کنونی برای امریکا خوب نیست و باید سیاست‌های قبلی اصلاح شود. در طرف دیکر، عده‌ای هم هستند که می‌گویند نفوذ ایران کمتر شده و اقتصادش تضعیف شده و ادامه فشار‌ها به نتیجه خواهد رسید.
با توجه به اینکه ایران به تعهداتش در برجام عمل کرده و این طرف امریکا‌یی بوده که از توافق هسته‌ای ایران خارج شده، هیچ کس در دنیا مدعی نیست که ایران اهل مذاکره نیست و حسن نیت ایران در گفتگو‌های هسته‌ای هم این مسئله را تأیید می‌کند؛ بنابراین فرمایشات مقام معظم رهبری به اینکه سیاست و فشار جواب نداده و مذاکره نمی‌کنیم و از طرفی هم دنبال جنگ نیستیم، بهترین روشی است که باید ایران در پیش بگیرد.

 

انتهای پیام/