به گزارش آوای نشاط، این موضوع بر کسی پوشیده نیست که امروزه کودکان ما گاهی اوقات اوقات بهتر از والدینشان روش استفاده از گوشی های هوشمند و فضای مجازی را بلد هستند؛ درحالی که والدین باید اطلاعات خود را به روز کنند تا از فرزندان شان عقب نیفتند و در عین حال بتوانند حضور آنها را در فضای مجازی کنترل کنند.
در این میان کودکان و نوجوانان یکی از گروه هایی هستند که بیش از دیگران در جامعه در معرض خطر آسیب های فضای مجازی قرار دارند، درعین حال آنها همچون دیگر گروه های جامعه حق استفاده از این ابزارهای نوین تکنولوژی را دارند، اما در این میان چنین پرسشی مطرح می شود که کودکان و نوجوانان تا چه اندازه از این حق برخوردارند و برای مصون ماندن آنها در این فضا باید چه کرد؟
امیدعلی مسعودی، عضو هیأت مدیره انجمن سواد رسانه ای ایران، کارشناس رسانه و مدرس دانشگاه معتقد است که جبر تاریخی سبب شده تا ما بپذیریم که کودکان و نوجوانان می توانند وارد این فضای نوین شوند، اما در کنار این موضوع باید آموزش های لازم را به آنها ارائه کنند و سطح سواد رسانه ای آنها را به واسطه شعر، قصه، انیمیشن ارتقاء دهیم.
به همین بهانه ای گفت و گویی را با این کارشناس حوزه رسانه انجام داده ایم، آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.
** در حال حاضر تا چه میزان از فضای مجازی و رسانه‌های ما در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گرفته شده است؟
- همیشه موضوع کتاب کودک و ادبیات کودک در ایران طی دوره هایی بسیار اوج گرفته و در مقاطعی افت یافته است. هم اکنون کودکان به دلایل بسیار زیادی از جمله رغبتی که خانواده ها برای سرگرم شدن فرزندان شان با تبلت وگوشی هوشمند دارند، آنها بیشتر در فضای مجازی به سر می برند.
همچنین طی تحقیقات انجام شده کودکان و نوجوانان بیشتر به دنبال بازی هستند و بیشتر این بازی ها و نرم افزارها بدون نظارت در اختیار آنها قرار می گیرند و معمولا کنترلی روی فرزندان صورت نمی گیرد.
متأسفانه به دلیل مشغله ای که والدین دارند یا به دلیل اینکه والدین با فضای مجازی آشنا نیستند، زمانی که فرزندان سرگرم این فضا می شوند، می تواند خطرات بسیاری به همراه داشته باشد که یکی از مهم ترین خطرات، اعتیاد کودکان است.
در فضای مجازی می توان سرگرمی‌های مفیدی را برای کودکان فراهم کرد
ما می توانیم در فضای مجازی سرگرمی های مفیدی را برای بچه ها فراهم کنیم. متأسفانه در این زمینه بسیار اقدامات اندکی انجام شده است و یا دیر اقدام کرده ایم، یعنی رسانه های دیجیتال در این زمینه بسیار کوتاهی کرده اند و بیشتر به آموزش زبان سوق یافته اند، زیرا خانواده ها متقاضی این اقدامات هستند و علاقه دارند که فرزندان شان زبان انگلیسی را به خوبی یاد بگیرند.
متأسفانه ما روی ادبیات کودک کار نکرده ایم درحالی که می توانیم این نوع ادبیات را به واسطه انیمیشن که قالب مورد علاقه کودکان است را آموزش دهیم. حتی هیچ مؤسسه ای حاضر نشده است که در این زمینه قدم بگذارد و وارد میدان شود. بازار ادبیات کودک، بازار گسترده و بزرگی بوده که هنوز کار جدی بر آن انجام نشده است و همچنان شاهد حالت سنتی آن هستیم.
**در بخشی از صحبت‌های تان به عدم کنترل کودکان در فضای مجازی اشاره کردید. بیشتر در این مورد توضیح می دهید؟
- هر فردی با هر شرایط سنی زمانی که وارد فضای اینترنتی و فضای مجازی می شود، نیازمند سواد رسانه ای است و البته سواد رسانه ای به این معنا نیست که بتوانیم سیستم خود را روشن کنیم و ساعتی را در فضای مجازی به سر ببریم بلکه به این معناست آنچه که تولید می شود را آگاهانه بپذیریم و آگاهانه تولید محتوا کنیم.
از آنجا که ما تحت تأثیر آموزش های اجتماعی و فرهنگ اسلامی هستیم، در ایران کودکان کمتر آسیب می بینند؛ درحالی که در اروپا پلیس سایبری بزرگترین مشکلش با مجرمانی است که از کودکان، نوجوانان و زنان در فضای مجازی سوءاستفاده می کنند، چون این گروه ها در جامعه آسیب پذیری بیشتری دارند.
متأسفانه امروزه بزرگسالان ما مشکلاتی در سطح سواد رسانه ای دارند و هنوز ما نتوانسته ایم سطح سواد رسانه ای را در جامعه گسترش دهیم و آموزش های لازم را به کاربران ارائه کنیم تا این نوع سطح از سواد به عنوان نهضت عمومی در مساجد، خانه، مدارس و دانشگاه ها گسترش یابد.
فهم پیام از فضای مجازی مهم است و سواد رسانه ای این آگاهی را به کاربر می دهد که آنچه که از فضای مجازی به نحو مفید و قابل قبول استفاده کند؛ بنابراین بخشی از کنترل به دلیل سواد رسانه ای است نه آنکه فرزندان را از استفاده فضای مجازی منع کنیم.
گاهی کودکان می‌توانند مورد سوءاستفاده هکرها شوند
زمانی که تبلت را در اختیار فرزندمان می گذاریم، او می تواند کارتون مشاهده کند یا به تماشای برنامه بزرگسال بپردازد و حتی ممکن است کودک و نوجوان در آن فضا از سوی هکرها مورد سوءاستفاده قرار بگیرد، به واسطه سرقت هایی که در فضای مجازی رخ می دهد، زیرا کودکان آسیب پذیرترند؛ بنابراین موضوع کنترل متکی به سواد رسانه ای کودکان است و تا زمانی که والدین، معلمان و مربیان بر سواد رسانه ای مسلط نباشند، طبیعتا نمی توانند آموزش های مناسبی را به کودکان منتقل کنند.
حوزه کودکان خالی از وب سایت های حرفه ای است و مؤسسه ای بطور جدی وارد این بازار گسترده نشده است تا در آن سرمایه گذاری کند. امروز کنترلی در این حوزه وجود ندارد؛ البته مرکز رسانه های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موضوع گروه بندی و طبقه بندی سنی را ایجاد کرد، اما متأسفانه انتشارات در حوزه کودکان به این نکته توجه چندانی نکردند، درحالی که موضوع گروه بندی سنی کودکان مسأله مهمی است.
طی تحقیقات انجام شده کودکان و نوجوانان بیشتر به دنبال بازی هستند و بیشتر این بازی ها و نرم افزارها بدون نظارت در اختیار آنها قرار می گیرند و معمولا کنترلی روی فرزندان صورت نمی گیرد.
در کشورهای اروپایی و آمریکای به هیچ عنوان نرم افزار گروه الف را به فردی با گروه بندی سنی ب نمی دهند و برای این گروه بندی سنی ارزش قائل هستند و البته تشخیص این نوع گروه بندی برعهده خبرگان این حوزه است.
عدم توجه به گروه بندی سنی برای کودکان در ایران
متأسفانه ما در ایران چنین توجهاتی را به گروه بندی سنی شاهد نیستیم و این موضوع یکی از آسیب های جدی است؛ علاوه بر اینکه ما از فضای مجازی برای کودکان جهت قصه گویی و دیگر آموزش ها استفاده نمی کنیم و از طرفی هم نظارت و کنترلی را شاهد نیستیم و بخش سوم این مثلث که سواد رسانه ای است، متأسفانه بسیار کمرنگ است و باید این سطح از سواد مسئولان و والدین ارتقا یابد.
** آیا محیط برای حضور کودکان در رسانه ها و فضای مجازی ساماندهی شده و این فضاها برای این گروه از جامعه مناسب است؟
- رسانه ها و فضای مجازی، یک فضای باز است و به دلیل جذابیت های این فضا ناخوادآگاه کودکان وارد این فضا می شوند. هم اکنون هم آموزش و پرورش نرم افزار «شاد» را با توجه به فضای کرونا و آموزش مجازی دانش آموزان طراحی کرده است و بسیاری از فرزندان که تا به امروز گوشی هوشمند نداشتند، به واسطه استفاده از این اپلیکیشن، از گوشی برخودار خواهند بود؛ بنابراین امروز فرصت خوبی برای کسانی است که در حوزه ادبیات کودکان کار می کنند؛ چراکه امروز بازار گستردگی در حوزه کودکان فراهم شده است و این بازار می تواند مشتری های خوبی داشته باشد، یعنی افراد می توانند برنامه های مناسبی را در حوزه آموزش های کمک درسی طراحی کنند و به اجرا برسانند که متأسفانه در این حوزه اقدامات کمتری را شاهد هستیم.
** رسانه ها چه نکات مهمی را باید برای حضور کودکان در این فضا رعایت کنند؟
- بنظرم اولین کاری که باید در این حوزه داشت، متوجه صداوسیماست و مهم ترین وظیفه ای که امروز بخصوص برعهده صداوسیماست، ارتقای سطح سواد رسانه ای والدین است. البته مطبوعات و خبرگزاری ها هم این وظیفه را دارند اما به دلیل آنکه شاهد گستردگی طیف مخاطبان تلویزیون مخصوصا خانواده ها هستیم، این موضوع می تواند بسیار کاربردی باشد.
صداوسیما برای آموزش سواد رسانه ای والدین دست به کار شود
معتقدم صداوسیما باید این وظیفه را برعهده بگیرد تا بتوانیم شاهد ارتقای سطح سواد رسانه ای والدین باشیم. این موضوع مبنی بر اینکه والدین، فرزندان را در فضای مجازی رها کرده اند، موضوع بسیار جدی است. والدین باید روی فرزندان کار کنند تا فرزندان از فضای مجازی به نحو احسن استفاده کنند و بخشی از این فضا استفاده از ادبیات کودکان است که اهمیت زیادی در رشد و ارتقای سطح فکری کودکان دارد.
** هم اکنون این سطح از سواد رسانه ای را چگونه ارزیابی می کنید؟
- متأسفانه هم اکنون به جز شهرهای بزرگ که به واسطه انجمن ملی سواد رسانه ای ایران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و برخی از مؤسسات خصوصی در قالب آموزش های کوتاه مدت، اقداماتی را انجام داده اند، دوره های کوتاه مدت گذاشته شده در ادارات دولتی می توانیم حد متوسط ارزیابی کنیم، اما در شهرهای دورافتاده و روستاها، خانواده ها چندان رغبتی به آموزش این سطح از سواد را ندارند و همچنان به اهمیت داشتن سواد رسانه ای پی نبرده اند؛ البته گاهی اوقات این موارد را در شهرهای بزرگ هم شاهد هستیم که خانواده رغبت چندانی برای ارتقای سطح سوادشان ندارند.
همچنان پژوهش میدانی گسترده ای در این حوزه انجام نشده است اما این موضوع روشن است که اگر حتی یک خانواده سطح سواد رسانه ای اش ارتقاء داده نشود، اثر مخربی بر دیگر خانواده ها خواهد داشت. برای مثال دانش آموزشی که سواد رسانه ای ندارد، ممکن است در مدرسه به واسطه گوشی و تبلتش، وارد سایت غیرمجاز شود و بر اخلاق و رفتار همکلاسی هایش تأثیر بگذارد.
رژیم مصرف رسانه ای کودکان باید صحیح باشد
باید سواد رسانه ای فرزندان افزایش یابند تا بچه ها یاد بگیرند در مدرسه با دوستان شان چه مطالبی را به اشتراک بگذارند، چه نوع پیام هایی را قرار دهند؛ چراکه فضای مجازی، فضای ابراز عقیده و فضای باز و غیرقابل کنترل است و تنها راهش این است که بچه ها را مصون کنیم و سواد رسانه ای شان را بالا ببریم تا رژیم مصرف رسانه ای شان درست باشد.
** به نظر شما در فضای رسانه به ویژه فضای مجازی وجه سرگرمی برای کودک اولویت دارد یا آموزش؟
- ما از یک سری سرگرمی هایی برخوردار هستیم که سرگرمی صرف است؛ اما در دنیا از بازی ها و سرگرمی ها برای آموزش کودکان استفاده می کنند، زیرا کودکان بازی ها را دوست دارند. کشورهای پیشرفته برای مسلط کردن فرهنگ غربی بر مردم خودشان و دیگر جوامع از بازی برای آموزش استفاده می کنند.
همچنین در غرب، آموزش های جنسی را از طریق بازی به کودکان یاد می دهند که البته این موضوع در کشورما به دلیل محدودیت های فرهنگی امکان پذیر نیست و نمی توانیم این کار را انجام دهیم.
این موضوعات بخش هایی از سواد رسانه ای است که کودکان در چه حوزه های ورود کنند و از ورود در چه حوزه های بپرهیزند، یعنی کودکان به اندازه سن شان، قدرت تجزیه و تحلیل نسبتا مفیدی داشته باشند. ما می توانیم این اتفاق را از طریق سواد رسانه ای به صورت نهضت عمومی رقم بزنیم. یعنی به همه یاد بدهیم تا در این فضا آسیب نبینیم.
حوزه کودکان خالی از وب سایت های حرفه ای است و مؤسسه ای بطور جدی وارد این بازار گسترده نشده است تا در آن سرمایه گذاری کند. امروز کنترلی در این حوزه وجود ندارد؛ البته مرکز رسانه های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موضوع گروه بندی و طبقه بندی سنی را ایجاد کرد، اما متأسفانه انتشارات در حوزه کودکان به این نکته توجه چندانی نکردند، درحالی که موضوع گروه بندی سنی کودکان مسأله مهمی است.
امروز علاوه بر کودکان، بزرگسالان هم در فضای مجازی دچار آسیب هایی می شوند. اگر به پلیس فتا مراجعه کنید، متوجه پرونده هایی از جنس کلاهبرداری می شوند. البته از آنجا که ما تحت تأثیر آموزش های اجتماعی و فرهنگ اسلامی هستیم، در ایران کودکان کمتر آسیب می بینند؛ درحالی که در اروپا پلیس سایبری بزرگترین مشکلش با مجرمانی است که از کودکان، نوجوانان و زنان در فضای مجازی سوءاستفاده می کنند، چون این گروه ها در جامعه آسیب پذیری بیشتری دارند.
** آموزش باید در چه فضایی صورت بگیرد و مقدمات این آموزش چیست؟
- امروز ما به دلیل شیوع ویروس کرونا بالاجبار وارد فضای مجازی شدیم و البته مهدکودک ها و مدارس هم تعطیل هستند. آموزش و پرروش برای آموزش مجازی دانش آموزان اپلیکیشن شاد را طراحی کرده است و طبیعتا بچه ها وارد گوشی می شوند؛ بنابراین باید در همین مقطع ابتدایی و از خانواده ها آموزش سواد رسانه ای را آغاز کنیم تا برسیم به مراحل بالاتر و پیچیده تر که شامل جستجو، مالکیت معنوی و مسائل حقوقی می شود که البته مراحل بالاتر برای مقاطع سنی بزرگسالان است.
** رسانه چگونه می تواند سواد رسانه ای را به کودکان آموزش دهد؟
- رسانه های مختلف کارکردهای مختلف دارد؛ برای مثال خبرگزاری فارس ودیگر خبرگزاری ها از ابزارهای خبر، مصاحبه، گزارش و فیلم های ویدئویی می تواند برای ارتقای سواد رسانه ای استفاده کند. برای مثال می تواند به پوشش اخباری بپردازند که درباره ارتقای سواد رسانه ای است و یا با کارشناسان و اساتیدی که در این حوزه کار می کنند، مصاحبه کند. همچنین می تواند برای تهیه گزارش به سراغ افرادی برود که در حوزه ارتقای سطح سواد رسانه ای موفق بودند و سود بیشتری از فضای مجازی برده اند.
نقش مؤثر ائمه جماعت در افزایش سواد رسانه ای جامعه
همچنین صداوسیما هم باید توانش را برای آموزش به والدین و خانواده ها و دانشگاه روی دانشجویان بگذارند، یعنی همه افراد با هر نوع مسئولیت اجتماعی می توانند در این حوزه گام بردارند.
در این میان هم نباید از نقش ائمه جماعت و خطبای نماز جمعه غافل نشویم که می توانند در این زمینه مؤثر باشند؛ به هرحال بخشی از دیرپذیران ما بزرگسالان هستند که سروکار چندان با این فضا ندارند، اما برای آنها هم آموزش این سواد امری ضروری است، یعنی ما از طریق روحانیون می توانیم این سواد را از طریق مساجد و پایگاه بسیج گسترش دهیم، مخصوصا که امروز بچه های والدینی که با داشتن گوشی های هوشمند مخالف بودند، امروز باید این گوشی را برای فرزندان شان تهیه کنند تا از اپلیکشین شاد برای آموزش مجازی بهره مند شوند؛ بنابراین جبر تاریخی باعث شد تا بچه ما وارد این فضا شوند. همچنین ادبیات کودک می تواند در این زمینه کمک کند یعنی ما در قالب داستان، شعر و قصه می توانیم بسیاری از مفاهیم سواد رسانه ای را به بچه ها منتقل کنیم.
انتهای پیام/
