به گزارش آوای نشاط، «پشت گوشتان را دیدید، بهشت را هم دیدید»، «قول مردانه بدهید»، «چرب و شیرین دنیا». اینها عباراتی از یک ترجمه قرآنی است که نزدیک به سه سال است در بین جوانان و نوجوانان بسیار معروف شده است. قرآنی که حتی رنگ جلد آن هم سنت‌شکنی کرده و با انواع رنگ‌های شاد و جذاب به بازار عرضه شده است.
«ترجمه خواندنی قرآن» که خیلی مواقع نام «ملکی» را هم در کنار این عبارت دارد؛ همان ترجمه‌ای است که آقای «علی ملکی» طلبه 50ساله اراکی، درس‌خوانده قم و ساکن این روزهای مشهد، شش سال برای آن وقت گذاشته است. طلبه‌ای که همیشه ترجمه‌های سنگین و انواعی از ترجمه‌های قرآن که کمتر قابل فهم هستند و افراد زیادی هم نمی‌توانند با آن ارتباط بگیرند، برایش دغدغه بوده است. پس یک روز آستین همت بالا زده و با توکل به خدا ترجمه‌ای را نوشته است که معادل‌سازی‌های ساده و دقت در انتخاب کلمات آن این روزها آن را به یکی از ترجمه‌های محبوب جوانان و نوجوانان و حتی سنین دیگر تبدیل کرده است.
این مصاحبه حاصل ساعتی گفت و گو با پدید آوردنده « ترجمه خواندنی قرآن» است. جایی که حجت‌الاسلام ملکی از مسیری که این ترجمه جذاب طی کرده است، روش‌های نوشتن ترجمه و همچنین راه ارتباط‌گیری بهتر نوجوان و جوان با قرآن گفته است.
فکر اولیه‌ای که باعث شد احساس کنید نیاز است تا ترجمه‌ای همه فهم‌تر از قرآن و مناسب برای جوان و نوجوان بنویسید از کجا شکل گرفت؟
کتاب مقدس مسیحیان الان به زبانهای مختلف و حتی به گویش‌های مختلف ترجمه شده و وجود دارد. یعنی تصور کنید همانطور که ما در زبان فارسی گویش آذری و لری و... داریم مسیحی‌های کتاب مقدسشان را به بسیاری از گویش‌ها و زبانهای مختلف یعنی بیش از سه هزار زبان ترجمه کرده‌اند. از آن‌طرف ترجمه‌هایی برای بزرگسال، نوجوان و حتی ترجمه به صورت فیلم و سریال، پادکست و... هم دارند.
اما قرآن ما که معجزه پیامبر(ص) است و تمام بشریت باید از آن استفاده کنند، حتی نمی‌شود گفت چند صد ترجمه دارد. شاید قرآن به زیر 200 زبان و گویش ترجمه شده باشد. اکثر قریب به اتفاق این ترجمه‌ها هم چندان قوی نیستند. برای نوجوانان و کودکانی که می‌توانند بخوانند هم اصلا ترجمه‌ای اتفاق نیفتاده است. جسته و گریخته کارهایی بوده است اما هیچ قرآن کاملی با ترجمه در حد فهم و درک نوجوان و کودک وجود ندارد.
سال 1388 بود که این موضوع توجه من را جلب کرد. در ماه رمضان فرزندان من مرتب می‌آمدند و درباره آیه یا ترجمه‌ای از قرآن که سوال می‌کردند که معنی این کلمه چیست یا خدا اینجا منظورش چه بوده است؟ عده‌ای به طور کلی مخالف این هستند که کودک و نوجوان ترجمه قرآن را بخواند. می‌گویند روخوانی و تلاوت و حفظ کافیست. اما از نظر منطق درستی پشت این کار نیست. به همین خاطر هم خدا کمک کرد و این فکر به ذهن من افتاد که ترجمه‌ای از قرآن مناسب نوجوان تهیه کنم.
از کجا کار ترجمه را شروع کردید؟
من از جزء سی شروع کردم. وقتی جزء سی تمام شد آن را خدمت چندنفر از افرادی که کار کودک و نوجوان انجام می‌دهند مثل حجت‌الاسلام راستگو و آقای احمدرضا محسنی بردم و خدارا شکر استقبال خوب بود. می‌گفتند ما به اینچنین ترجمه‌ای نیاز داشتیم و جای این کار خالی بود. نوجوانان ما متاسفانه در جامعه مغفول هستند. همین الان ما فیلم و سریال مختص نوجوان هم به اندازه کافی نداریم. قرآن و نهج‌البلاغه و ادعیه در حد فهم و درک نوجوان نداریم.
بعد از ترجمه جزء سی چه اتفاقی افتاد؟
از یک طرف استقبال بزرگان و بازار که تعدادی از کار را در آن به فروش رسانده بودیم خوب بود و از طرفی خودم هم تمایل قلبی داشتم که این کار را انجام بدهم. بنابراین کمر همت بستم و با لطف خدا توانستم در مدت شش سال ترجمه کامل قرآن برای نوجوان را تکمیل کنم.
البته من همیشه گفته‌ام که این ترجمه همچنان ادامه دارد. ویرایش چهارم ان‌شالله به زودی منتشر میشود. ما هنوز هم در حال بازخوردگیری و ویرایش کار هستیم. همان ترجمه جزء سی را به من چندین مدرسه و آموزشگاه فرستادم و از معلمین و مربی‌ها خواستم آن را در اختیار برچه‌ها بگذارند. اگر تعدادی از بچه‌ها درباره کلمه یا جمله‌ای این نظر را داشتند که قابل فهم نیست یا سنگین است ما آن را مجددا بررسی می‌کردیم کاری که الان هم انجام می‌دهیم.
الان هم اگر دانشجو، دانش‌آموز، طلبه یا هر قشری با ما از طریق تلفن و پیام و... ارتباط بگیرد و درباره ترجمه نظری داشته باشد ما حتما آن را بررسی می‌کنیم. اگر هم ما نکته‌ای داشتیم به آن عزیز انتقال می‌دهیم.
کمی درباره نحوه کار توضیح بدهید. اینکه چه‌طور درباره لغات و عبارات قرآن به ترجمه‌هایی رسیدید که با اکثر ترجمه‌های موجود تفاوت زیادی دارد؟
من موقع کار دستنوشته ندارم. همه کارها را با سیستم کامپیوتری انجام می‌دهم و تایپ می‌کنم. در این سیستم نرم‌افزارهای مرتبط وجود دارد. مثل نرم‌افزار جامع‌التفاسیر. حدود 60ترجمه فارسی قرآن،15ترجمه انگلیسی و زبانهای دیگر، 100کتاب تفسیری، بیست کتاب لغت و کتابهای روایی قرآن در این نرم‌افزار هست.
وقتی می‌خواهیم آیه‌ای را ترجمه کنیم، اول باید ببینیم دیگران چه راهی را رفته‌اند. علم از صفر شروع نمی‌شود بلکه ذره ذره و خشت به خشت توسط افراد مختلف شکل می‌گیرد و پیشرفت می‌کند. گاهی ترجمه دیگر افراد خوب بود و آن را تغییر نمی‌دادم. گاهی هشتاد درصد مطلب همان چیزی است که می‌خواستم پس فقط بخشی از ترجمه را تغییر می‌دادم. به هرحال از زحمات دیگران در این مسیر بسیار استفاده کردم.
در قدم بعدی به سراغ تفسیر آیه می‌رفتم. کسی که ترجمه می‌کند یا باید مبنای تفسیری داشته باشد یا خودش مفسر باشد. مبنای تفسیری من در مرحله اول تفسیر المیزان، بعد تفسیر آیت‌الله جوادی آملی و بعد تفاسیر معتبر دیگر بود. قدم بعدی کتب لغت بود که برای بسیاری از واژه‌ها به آنها مراجعه می‌کردم. برخی مواقع برای یک لغت باید به تفسیر قدما مراجعه کرد. اگر بخواهم با یک مثال توضیح بدم مثلا گاهی یکی از اشعار جناب حافظ برای ما گنگ است. اینطور مواقع تفاسیرحافط مراجعه کرد. اما کدام یک بهتر است؟ ما میگوییم آنکه قدیمی‌تر و نزدیکتر به عصر زندگی حافظ بوده است. چون فهم شخص او علی‌القاعده به متن آن عصر نزدیکتر است. در این کار ترجمه من تعمد داشتم که مثلا شیخ طوسی که تفسیرش برای هزارسال پیش است درباره یک آیه چه گفته است.
شما در ترجمه‌ای که انجام داده‌اید برای بسیاری از کلمات معادل‌هایی را به کار برده‌اید تا قبل از این سابقه نداشته است. به این معادل‌ها چه‌طور دسترسی پیدا می‌کردید؟
تا این مرحله جمع کردن اطلاعات و داده بود. از اینجا به بعد مترجم باید بنشیند، فکر و تمرکز کند و بعد معادل‌یابی کند.
آیه‌ای از قرآن می‌گوید:«فجعلنی علی خزائن الارض». اینجا جایی است که حضرت یوسف(ع) به عزیرمصر می‌گوید من را مامور خزانه یا همان وزیرکشاورزی کن. در ادامه می‌گوید چون من «حفیظ» و «علیم» هستم. اینجا چون معنی کلمه حفیظ و علیم از خود کلمات قابل استنباط است خیلی از ترجمه‌ها کلمه را به همین صورت یا نهایتا «نگهبان و دانا» ترجمه کرده‌اند. اینجا به نظر من مترجم نتوانسته معادل‌یابی درستی کند و نتیجه شده کلماتی که معنای مشخصی را به ذهن نمی‌رساند.
من یکی از کارهایی که برای معادل‌یابی کلمات انجام می‌دادم، صحنه‌سازی بود. مثلا می‌گفتم الان یک مقام عالی کشور می‌خواهد به کسی سمت بدهند. سمتی مثل همین وزیرکشاورزی. کدام دو عنصر لازم است که فرد در این سمت قرار بگیرد؟ همه می‌دانیم و بارها هم شنیده‌ایم که برای داشتن یک جایگاه مدیریتی فرد باید «تخصص» و «تعهد» داشته باشد. معنی سخن حضرت یوسف(ع) با عزیز مصر هم همین است. یعنی می‌گوید این سمت را به من بده چون من هم متخصصم و هم متعهد و ما همین را به جای ترجمه « نگهبان دانا» گذاشته‌ایم.
یا در مثالی دیگر همه آیه‌های «یا ایهاالذین آمنو» «ای مومنان» ترجمه کرده‌اند. اما بنده بیشتر مواقع «ای مسلمانان»ترجمه کردم.
مومن درجه بالاتری از مسلمان دارد. اگر متن آیه حاوی کلمه «مومن» باشد به ترجمه به «مسلمان» به متن خدشه وارد نمی‌شود؟
شما آیه آیه62 سوره بقره را ببینید. «ان‌الذین آمنو والذین هادو والنصارا والصابعین من آمن بالله والیوم الآخر» اینجا درباره پیروان ادیان یعنی یهودی، نصرانی و صابعی صحبت شده است. پس ما میگوییم عبارت اول آیه (الذین آمنو) هم «مسلمانان» هستند نه مومنان.
حتی در ترجمه به زبانهای دیگر یک کلمه مشابه در تمام متن معنی یکسانی نمی‌دهد. مترجم باید به پس و پیش کلمات و سابقه متن دقت کند. این کاری است که در ترجمه قرآن اکثرا انجام نمی‌شود و یک کلمه مثل همین «آمنو» در کل قرآن به یک صورت معنا میشود. درحالی که در ادامه همین آیه وقتی خدا می‌گوید: «من آمن بالله» اینجا درباره ایمان آوردن صحبت می‌کند. اگر یکبار دیگر برگردیم و آیه فوق را در کلمه «آمنو» مسلمان و در کلمه «آمن» ایمان آوردن ترجمه کنیم می‌بینیم معنی آیه را بهتر درک کرده‌ایم. همین اتفاق در آیه «یا ایهاالذین آمنو، آمِنو» هم می‌افتد. این آیه به این صورت ترجمه میشود که «ای مسلمانان، ایمان بیاورید»
«علم» در اکثر ترجمه‌ها در همه آیات «دانش» معنی شده است. اما ما با توجه به بافت کلمه و قبل و بعد آن، یک جا آن را «نبوغ نظامی» یک جا «شم اقتصادی» یک جا «اطلاعات عمومی» و یک جا هم » دانش» معنی کرده‌ایم. رجل در قرآن یک جا به معنی «شوهر» در برابر زن، یک جا به معنی «مرد» در برابر زن، یک جا به معنی «مذکر» در برابر مونث و یک جا هم به معنی «انسان» به کار رفته است. اگر همه جا آن را «مرد» ترجمه کردیم کار خراب میشود.
بازخوردهای نوجوانانی که ترجمه شما را مطالعه کرده‌اند چه‌طور بوده است؟
بازخوردها خدا را شکر اکثرا خوب بوده است. ما بخشی از آنها را در سایت ترجمه خواندنی قرآن به آدرس qurantr.com قرار می‌دهیم. مثلا خیلی‌ها می‌گویند وقتی ترجمه این قرآن را خواندیم انگار اولین بار بود که قرآن می‌خواندیم. انگار تا قبل از این فقط ترجمه را می‌خواندیم اما الان معنا و مفهوم آن را هم درک می‌کنیم. والدین زیادی هم ابراز خوشحالی می‌کنند فرزندانشان به وسیله این ترجمه ارتباط خوبی با قرآن برقرار کرده‌اند و آنها را با قرآن آشتی داده است.
حتی مواردی هم بوده که گفته‌اند تا قبل از این نماز هم نمی‌خوانده‌اند. اما وقتی با این ترجمه آشنا شده‌اند حالا نماز هم می‌خوانند. اینها که می‌گویم همه از برکات خدا و قرآن است. شخص من در آن تاثیری نداشته‌ام. اما می‌خواهم بگویم وقتی فهم کتاب خدا که برای همه است آسان بشود یک نفر تارک الصلاه هم تازه متوجه میشود که اینهمه که می‌گفتند نماز بخوان اصلا برای چه بود و چه معنی داشت. بعد هم کشیده میشود به سمت نماز خواندن.
بعد از سه سال که از عرضه ترجمه قرآن خواندنی گذشته است قطعا در زمینه ارتباط نوجوانان و قرآن تجربه‌هایی به دست آورده‌اید. طبق تجربه شما برای ارتباط گرفتن بهتر نوجوان با قرآن چه کارهایی میشود انجام داد؟
این تخصص من نیست اما تجربه من می‌گوید یک علت دین‌گریزی یادوری جوان و نوجوان از معارف قرآن همین موضع ارتباط نگرفتن است. امام رضا(ع) یک جمله معروف و زیبا دارند که می‌گویند: «اگر مردم زیبایی‌های کلام ما اهل بیت(ع) را بفهمند، ناخودآگاه از ما پیروی می‌کنند» چرا؟ چون زبان قرآن و زبان اسلام زبان فطرت است. چرا جوان و نوجوان به چیزی که از فطرت او سرچشمه می‌گیرد گوش نکند؟ پس اگر گوش نمی‌کند یکی از علتهای مهمش ارتباط نگرفتن است.
باید تا جایی که میشود راه های این ارتباط‌گیری را ساده کرد. مثل ترجمه‌های ساده‌تر و فهمیدنی‌تر برای عموم. همین ترجمه ای که از الان از بنده وجود دارد قابلیت این را دارد که ساده‌تر و برای کودکان تازه سواددار شده استفاده بشود.
همین چند روز گذشته برای شرکت در یک برنامه تلویزیونی رفته بودم که در پشت صحنه با یکی از مسئولین قرآنی صداوسیما برخورد کردم. به ایشان گفتم اصلا ترجمه من به کنار، ولی به خاطر خدا این ترجمه‌ای که همراه آیات قرآن قبل از اخبار سراسری پخش می‌کنید را روان کنید. ترجمه این بخش حتی ویرایش درست و درمانی هم ندارد. شاید نوجوان هم پای تلویزیون نشسته باشد اما ما وقتی برای ویرایش یک ترجمه قبل از یکی از پربیننده‌ترین بخش‌های خبری صداوسیما وقت نمی‌گذاریم معلوم است که نوجوان ارتباطی با ایات و ترجمه‌های قرآن نمی‌گیرد.
الان نرم افزار «ترجمه خواندنی قرآن» برای تمام سیستم عامل‌های موبایلی در کافه بازار قابل دسترسی است. این نرم افزار رایگان و کم حجم به زودی ان‌شالله دارای ترجمه صوتی و صوت تلاوت هم خواهد شد. ما در قسمت ترجمه صوتی تلاش کرده‌ایم مثل ترجمه مکتوب کار روان باشد و حتی از صداهای عادی نه صداهایی که می‌خواهند یک فضای سنگین و فاخر را القاء کنند، استفاده کنیم. چون معتقدیم همین عادی بودن می‌تواند افراد را به چیزی که تا به حال از آن دور بوده‌اند جذب کند.
برای آینده هم کاری مربوط به ترجمه قرآنی در دست دارید؟
واقعیت این است که بعد از عرضه ترجمه کامل فارسی خیلی‌ها خواستند تا سراغ ترجمه کتابهای دیگری مثل مفاتیح و صحیفه سجادیه هم بروم. در عین اینکه از ترجمه این کتابها به سبک ترجمه قرآنی که انجام داده‌ام استقبال می‌کنم و حاضرم تجربیات خودم را هم در اختیار افراد بگذارم اما این کارها را قبول نکردم. چون معتقدم یک نفر وقتی کاری را شروع کرد باید تمرکزش را روی همان کار بگذارد. ترجمه قرآن هنوز تمام نشده است. ما هرسال درحال بررسی مجدد و انتشار یک ویرایش جدید هستیم و من ان‌شالله کار بر روی ترجمه قرآن را رها نخواهم کرد.
اکنون هم در حال ترجمه انگلیسی قرآن با یک گروه حرفه‌ای هستیم. برآورد این است که ترجمه انگلیسی روان و خواندنی قرآن 5سال طول بکشد که یک سال آن تا به حال سپری شده است.
دست دنیا از معارف قرآن خالی است. چون ترجمه‌های خوبی از قرآن نداشته‌ایم. روال کار ما این روزها این است که یک مترجم در حد بومی، یک ویراستار بومی ، بازخوان‌های ایرانی مسلط به زبان انگلیسی در حال کار بر روی ترجمه انگلیسی قرآن هستند، تا ان‌شاالله ترجمه‌ای پدید بیاید که مردم انگلیسی زبان از خواندن قرآن با آن لذت ببرند و با معارف ناب اسلامی آشنا بشوند.
انتهای پیام/
