آمریکا و آسیای مرکزی؛ افغانستان دهلیزی برای نفوذ

به گزارش آوای نشاط، در اوایل ماه فوریه «مایک پمپئو» وزیر خارجه ایالات متحده از کشورهای قزاقستان و ازبکستان بازدید و از سوی دو تن از مقامات عالی رتبه این کشورها در پایتخت‌هایشان،  نورسلطان و تاشکند  مورد استقبال قرار گرفت.

پمپئو در نشست وزرای C5+1  همراه با وزرای خارجه پنج کشور جمهوری آسیای مرکزی حضور پیدا کرد تا ادعا کند " ایالات متحده از بهتر شدن روابط، ترقی ، پیشرفت  و امنیت کشورهای  آسیای مرکزی حمایت خواهد کرد.

این  اندیشه‌ها در چارچوب راهبرد جدید ایالات متحده برای آسیای مرکزی انعکاس یافته است. علاقه‌مندی‌ جدید ایالات متحده به آسیای مرکزی بی ارتباط با حضور روزافزون اقتصادی چین در این منطقه و روابط سیاسی و امنیتی تنگاتنگ روسیه با جمهوری های آسیای مرکزی نیست.

برخلاف بیانیه های کابینه ترامپ در خصوص تعهد به تقویت روابط با کشورهای منطقه آسیای مرکزی، چشم اندازهای ایالات متحده در آسیای مرکزی باید مورد بازنگری قرار گیرد.

*** آمریکا و آسیای مرکزی؛ آنچه گذشت

 از دهه ۱۹۹۰  ایالات متحده روابطش با قزاقستان،  قرقیزستان،  تاجیکستان ، ترکمنستان و ازبکستان را توسعه بخشیده و از امنیت، توسعه و اجرای پروژه های اقتصادی متعدد در هر یک از این کشورها پشتیبانی به عمل آورده است.

 آسیای مرکزی در طول برنامه " عملیات آزادی‌ پایدار"  در افغانستان بعنوان منطقه ای کلیدی مطرح بوده است. در راستای برآورده ساختن نیازهای فزاینده مایحتاج غیر نظامی برای افغانستان پس از سال ۲۰۰۹  و به منظور کاهش اتکاء این کشور به خطوط تامینی پاکستان،  برنامه‌ریزان آمریکایی شبکه توزیع شمال (NDN)  را افتتاح کردند که شامل مجموعه ای از ساز و کارهای لجستیکی تجاری متصل کننده بنادر دریای بالتیک و خزر به افغانستان از طریق روسیه،  آسیای مرکزی و قفقاز بود.

پس از کاهش نقش ایالات متحده در این منطقه، کابینه اوباما برنامه C5+1   را به راه انداخت و نخستین راهبرد ایالات متحده در آسیای مرکزی در سال 2015 شکل گرفت.

توافق ایالات متحده - طالبان و دورنمای  پایان حضور نظامی آمریکا در افغانستان موجب افزایش تمرکز این کشور بر آسیای مرکزی شده است. اگرچه طالبان متعهد شده که از قلمرو افغانستان برای فعالیت های تروریستی علیه ایالات متحده استفاده نکند و در قبالش خروج نیروهای آمریکایی از این کشور اتفاق بیفتد، اما تلاطم های سیاسی در افغانستان نشان از آن دارد که چشم اندازهای امنیتی همچنان برای افغانستان و کل منطقه چندان امیدوارکننده به نظر نمی رسد.

مذاکرات «بین الافغانی» یکی از بزرگترین دردسرها برای ایالات متحده بوده است. در همین شرایط،  کشورهای آسیای مرکزی نقشی روز افزون در حفظ ثبات منطقه‌ای ایفا خواهند کرد مضاف بر آن،  آن گونه که ترامپ اعلام نموده "چنانچه اتفاقات بدی رخ دهد، ما باز خواهیم گشت" بنابراین در صورتی که طالبان توافق را نادیده بگیرد یا شرایط در افغانستان بار دیگر مداخلات آمریکا را برانگیزد،  آسیای مرکزی می‌تواند به عنوان یک پشتوانه مورد استفاده قرار گیرد.

مضاف بر آن، موقعیت جغرافیایی آسیای مرکزی و منابع طبیعی اش، حضور بیش از پیش  چین در این منطقه در طول سالیان اخیر،  توام با نفوذ چشمگیر سیاسی روسیه  اهمیت آسیای مرکزی را برای واشنگتن دو چندان کرده است.

*** شطرنج در صفحه آسیای مرکزی

 از سال ۲۰۱۹ بازدیدهای مقامات سیاست خارجی ایالات متحده از آسیای مرکزی رو به فزونی گذاشته است.

در ماه فوریه، «پمپئو»  از کشورهای قزاقستان و ازبکستان بازدید به عمل آورد و در نشست وزرای C5+1  حضور داشت.

بر اساس گفته وزیر خارجه ازبکستان،  دستور کار گفت‌وگوها شامل امنیت منطقه‌ای،  همکاری‌های منطقه‌ای و شرایط حاکم بر افغانستان بوده است.

«پمپئو» در طول بازدید از قزاقستان با قزاق های بومی که اعضای خانواده شان در کمپ های منطقه خودمختار اویغور در استان سین کیانگ چین بازداشت بوده‌اند ملاقات کرد.

پیش از بازدید «پمپئو»،  وزارت خارجه چین اعلام کرده بود" تلاش‌ها برای سنگ اندازی در مسیر سیاستهای چین در منطقه سین کیانگ  محکوم به شکست خواهد بود". رسانه‌های چین نیز اعلام کرده‌اند که ملاقات پمپئو "صرفاً آب در هاون کوبیدن بوده و تلاشی است برای تضعیف منافع چین در منطقه آسیای مرکزی " است.

همزمان،  وزارت خارجه ایالات متحده راهبرد این کشور در خصوص  آسیای مرکزی برای سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۵ را منتشر نمود. این راهبرد اولویت‌های متعددی در قیاس با شرایط پیشین را در نظر گرفته و مشکلات امنیتی داخلی و فرامرزی را به‌عنوان دلواپسی عمده امنیتی بر شمرده است.

"کاهش تهدیدهای تروریستی" و مسائل مرتبط با افغانستان به عنوان اهداف خط مشی کلیدی در این راهبرد مورد تاکید قرار گرفته‌اند.

 در اثنای توافق طالبان - ایالات متحده و خروج برنامه‌ریزی شده آمریکا از افغانستان،  برای ایالات متحده منطقی به نظر می‌رسد که کمک های امنیتی خود را به جمهوری‌های آسیای مرکزی افزایش دهد. بر اساس این توافق،  ایالات متحده متعهد گردیده همه نیروهای نظامی اش ، نیروهای متحدین و شرکای ائتلاف، از جمله پرسنل غیر نظامی و غیر دیپلماتیک ، پیمانکاران خصوصی،  مربیان آموزشی، مشاورین و  پرسنل خدمات پشتیبانی را طی ۱۴ ماه پس از اعلام توافق از افغانستان خارج نماید.

 به نظر می‌رسد که هدف اصلی واشنگتن افزایش همکاری‌های امنیتی با کشورهای آسیای مرکزی در راستای ارتقای توانمندی هایشان برای واکنش نسبت به چالش های پیش رو و چالش‌های آینده باشد که بر ثبات منطقه‌ای این کشورها اثرگذارند.

*** حضور روسیه و چین

خروج ایالات متحده، چین و روسیه را به عنوان تنها تامین کنندگان امنیت در منطقه باقی خواهد گذاشت که شرایط مطلوبی برای واشنگتن به نظر نمی‌رسد. از این رو،  تحولات در افغانستان در کنار افزایش همکاری‌های جهانی بین چین و روسیه از جمله محرک‌های عمده حضور مجدد ایالات متحده در آسیای مرکزی محسوب می شوند.

 بر اساس گزارش کامرسانت (Kommersant)  در دولت روسیه، مسکو راهبرد ایالات متحده را به عنوان برنامه‌ای برای دور ساختن کشورهای آسیای مرکزی از روسیه و چین و درگیر ساختن آنها در پروژه های امنیت و انرژی منطقه‌ای زیر چتر مالی  ایالات متحده می داند که عمدتاً معطوف به افغانستان خواهد بود.

مضاف بر آن،  پیش از بادید «پمپئو»، «سرگی لاوروف» وزیر خارجه روسیه فعالیت‌های ایالات متحده در این منطقه را منفی ارزیابی کرده و اعلام نمود که هدف واقعی آنها " بهره برداری حداکثری از پروژه ها با مشارکت کشورهای آسیای مرکزی در جنوب، به سمت افغانستان و در عین حال بدون حضور روسیه است ".

بر اساس گزارش های رسانه‌های روسی،  مسکو نیز قصد دارد مذاکرات 5 + 1  خود را با کشورهای آسیای مرکزی در سال جاری برگزار کند. این نشست،  به عنوان سومین نشست در چارچوب این برنامه‌ها به شمار می‌آید. مضاف بر آن،  مسکو قصد دارد مناسبات امنیتی اش را در چارچوب CSTO  تقویت نموده و در پی تقویت و توسعه همکاری‌های نظامی بین این سازمان و ازبکستان است.

 روسیه و چین به تازگی ائتلاف های اقتصادی و امنیتی (EEU, CSTO , SCO ) را با کشورهای منطقه آسیای مرکزی برپا کرده اند. آن گونه که «آندری کازانتسف»، اندیشمند موسسه  MGIMO  اشاره نموده ایالات متحده به دنبال ایجاد اتحاد با ازبکستان و قزاقستان نیست  زیرا آنها به خوبی می‌دانند میزان همکاری‌هایشان با  روسیه و چین در حد بسیار بالاتری در قیاس با آمریکا است.

علاوه بر آن،  وی  ابراز اطمینان نموده که نه قزاقستان و نه  ازبکستان حتی چنانچه به سرمایه‌گذاری‌های غرب نیاز داشته باشند ، با  روسیه یا چین مخالفت نخواهند کرد حتی اگر ایالات متحده وعده های جالب توجه به آنها بدهد.

در واقع، رهبران جمهوری های آسیای مرکزی از حمایت یک جانبه در رقابت‌های ژئوپولیتیک اجتناب می‌ورزند اما در عین حال، برقراری موازنه بین شرکای مختلف را ترجیح می دهند. آنگونه که وزیر خارجه ازبکستان در طول نشست با پمپئو اشاره کرده که " ما می خواهیم در منطقه شاهد توسعه پایدار، پیشرفت و همکاری باشیم و  اصلا  نمی خواهیم پیامدهای سیاسی نامطلوب در ارتباط با پارهای رقابت‌ها در منطقه بین قدرت‌های بزرگ را تجربه کنیم".

انتهای پیام/