آوای نشاط: تا کمتر از یک‌سال پیش، صنعت زغال‌سنگ در ترکیه یک صنعت ورشکسته و زیانده به‌شمار می‌رفت که نه تولیدش آنچنان بود و نه مشتریان زیادی داشت. اما شعله‌های آتش جنگ اوکراین طی ۱۰ماه گذشته برای صنعت زغال‌سنگ ترکیه حکم یک تنفس مصنوعی و احیای قلبی را داشته و یک صنعت در حال مرگ را به صنعتی پررونق تبدیل کرده است. ترکیه یازدهمین کشور بزرگ تولیدکننده زغال‌سنگ در جهان است و صادرات زغال‌سنگ این کشور، پس از بالا گرفتن تنش میان روسیه و کشورهای اروپایی چند برابر شده است. براساس گزارش وب سایت خبری-تحلیلی «میدل‌ایست‌ای»، صادرات زغال‌سنگ ترکیه از زمان آغاز جنگ اوکراین تقریباً ۱۲برابر بیشتر از قبل از جنگ شده است.
البته فقط ترکیه نیست که در فروش و صادرات زغال‌سنگ رکوردشکنی کرده؛ کشورهای بزرگ تولیدکننده زغال‌سنگ مانند اندونزی، آفریقای جنوبی و استرالیا نیز در سال‌جاری رکوردهای فروش زغال‌سنگ را جابه جا کرده‌اند. عمده مشتریان و خریداران زغال‌سنگ این روزها کشورهای اروپایی هستند که محدودیت و کاهش صادرات گاز روسیه آنها را به یک عقب‌گرد تاریخی کشانده و باعث شده تا درب انبارهای زغال‌سنگ خود را به روی نیروگاه‌های تولید برق بگشایند. فرانسه، آلمان، اتریش، هلند و یونان از جمله کشورهای اروپایی هستند که نیروگاه‌های زغال‌سنگی خود را دوباره فعال کرده‌اند. برخی کشورها مانند لهستان حتی پا را فراتر گذاشته و در حال احیای معادن از بین رفته خود و حتی به راه انداختن معادن جدید زغال‌سنگ هستند.
عقب‌نشینی اروپا از تعهدات آب و هوایی
اروپا در حالی به سمت افزایش استفاده از زغال‌سنگ گام برداشته که از ۳سال قبل از جنگ اوکراین، طرح پایان مصرف زغال‌سنگ را اعلام کرده بود. اواسط سال۲۰۱۹نیز ۸کشور اروپایی تعهد داده بودند که استفاده از زغال‌سنگ برای تولید برق را با هدف کاهش آلایندگی هوا تا سال۲۰۳۰ به صفر برسانند و تا سال۲۰۵۰ به تولید آلاینده‌های کربنی پایان دهند. این تعهد بخشی از تلاش‌های اتحادیه اروپا برای پایبندی به مفاد پیمان آب‌وهوایی پاریس بود که در سال۲۰۱۵ به امضا رسید. براساس این تعهدات، فرانسه اعلام کرد تا سال ۲۰۲۲ استفاده از زغال‌سنگ را متوقف خواهد کرد و ایتالیا و ایرلند سال ۲۰۲۵ را در جدول زمانی خود قرار دادند. کشورهای دانمارک، اسپانیا، هلند، پرتغال و فنلاند هم ضرب‌الاجل تعهد خود را سال۲۰۳۰اعلام کردند. آلمان هم به‌عنوان قدرتمندترین اقتصاد اتحادیه اروپا و اصلی‌ترین منبع آلایندگی در منطقه، در سال۲۰۲۱ اعلام کرد تا سال۲۰۴۵ استفاده از تمامی منابع تولید کربن را متوقف خواهد کرد و ضرب‌الاجل توقف استفاده از زغال‌سنگ را هم ۲۰۳۰ اعلام کرد. در راستای پایبندی به ضرب الاجل توقف استفاده از زغال‌سنگ، میزان مصرف این سوخت فسیلی در اروپا تا قبل از جنگ اوکراین کاهشی قابل‌توجه یافته بود. براساس گزارش کمیسیون اروپا میزان مصرف زغال‌سنگ در سال۲۰۲۱ به نسبت سال۱۹۹۰کاهشی ۵۹درصدی داشت، اما جنگ اوکراین همه محاسبات را به هم زد و کشورهای اروپایی را به صف خریداران زغال‌سنگ کشاند.
قطع گاز روسیه باعث شد تا پارلمان آلمان قانون انرژی جدیدی را تصویب کند که براساس آن دولت می‌تواند نیروگاه‌های خاموش و از کار افتاده زغال‌سنگ را دوباره به راه‌اندازد. تصویب قانون مشابه برای فعال کردن نیروگاه‌های زغال‌سنگی در پارلمان‌های رومانی و چک نیز انجام شد. در عین حال بازگشت به استفاده از زغال‌سنگ برای برخی کشورهای اروپایی مانند لهستان یک فرصت مقطعی به‌نظر می‌رسد. ۷۰درصد انرژی لهستان از طریق سوخت زغال‌سنگ تولید می‌شود و این کشور وابسته‌ترین کشور اروپایی به زغال‌سنگ است. اتحادیه اروپا در سال‌های گذشته همواره این کشور را به عدم‌عمل به تعهدات خود برای کاهش استفاده از زغال‌سنگ متهم کرده بود. هم‌اکنون افزایش استفاده از سوخت زغال‌سنگ در سایر کشورهای اروپایی می‌تواند فشار اروپا به لهستان را تا حدودی کاهش دهد. با این حال، لهستان متعهد است که استفاده از زغال‌سنگ را تا سال ۲۰۳۰به کمتر از ۵۶درصد برساند و تا سال ۲۰۴۹ نیز استفاده از این سوخت آلاینده را به صفر برساند.
براساس گزارش وب سایت آلمانی فیرپلنت، با فعال شدن نیروگاه‌های زغال‌سنگی سراسر اروپا در مجموع ۱۳.۵گیگاوات برق بیشتر تولید خواهد شد. این عدد به‌معنای آن است که ۱۲درصد به ظرفیت نیروگاه‌های زغال‌سنگی موجود اتحادیه اروپا اضافه می‌شود. فعال شدن این نیروگاه‌ها با وجود مضرات محیط‌زیستی قابل توجه، تأثیر چشمگیری در ظرفیت تولید کل برق اروپا نخواهد داشت و تنها ۱.۵درصد به کل ظرفیت تولید برق اتحادیه اروپا افزوده خواهد شد.
اروپای تاریک
فعال شدن نیروگاه‌های زغال‌سنگی یکی از بارزترین وجوه بحران انرژی است که از زمان آغاز جنگ اوکراین دامنگیر کشورهای اروپایی شده است. کمبود برق اما آثار خود را در جریان زندگی عادی شهروندان اروپایی در کشورهای مختلف نشان داده است. روزنامه نیویورک‌تایمز هفته گذشته در آستانه کریسمس در گزارشی از مجارستان نوشت که مقامات محلی شهر مرفه نشین «دیور» در مجارستان به دلیل افزایش هزینه‌های برق ناچار شده‌اند تا چراغانی خیابان‌ها و میادین در جشن‌های کریسمس و سال نو میلادی را به‌صورت محدود اجرا کنند. شهرداری به تازگی برخی موزه‌ها، کتابخانه‌ها و گالری‌های هنری در شهر را به دلیل هزینه‌های زیاد قبوض انرژی تعطیل کرده است. از مدارس نیز خواسته شده که دمای موتورخانه‌ها را پایین بیاورند. نیویورک تایمز به نقل از شهروندان این شهر نوشته که تحریم‌ها بیشتر از آنکه به روسیه آسیب وارد کند، به اروپا آسیب زده است.
روزنامه فایننشال‌تایمز نیز در گزارشی درباره بحران انرژی امسال در اروپا به نقل از اندیشکده بروگل مستقر در بروکسل گزارش می‌دهد که همه بخش‌های صنعتی در اروپا به‌ویژه تولیدکنندگان فولاد و مواد شیمیایی به دلیل افزایش قیمت انرژی ناگزیر شده‌اند تا تولید خود را کاهش دهند. حتی در فرانسه به دلیل تعطیلی تقریباً نیمی از نیروگاه‌های هسته‌ای طی سال‌های گذشته و کمبود فعلی تولید برق، بحران شدیدتر است و کمبود برق در این کشور تا جایی پیش رفته که بناهایی مانند برج ایفل و کاخ ورسای در بیشتر ساعات شب در تاریکی به‌سرمی‌برند.
رونق بازار هیزم
گرانی انرژی و افزایش هزینه قبض‌های خانگی باعث شده تا استفاده از هیزم در برخی کشورهای اروپایی پرطرفدار شود. راشاتودی در گزارشی از برنامه دولت فرانسه برای کمک به خانوارهایی خبر داده است که برای گرم کردن خانه خود از هیزم استفاده می‌کنند. گرانی ۳۰درصدی قیمت هیزم باعث شده تا دولت بین ۵۰ یورو (۵۳ دلار) تا ۲۰۰ یورو (۲۱۲ دلار) برای هر خانوار جهت کمک هزینه خرید سوخت درنظر بگیرد. طبق اعلام وزارت اقتصاد فرانسه، حداقل ۲.۶میلیون خانوار واجد شرایط دریافت این کمک مالی هستند. همچنین در بلغارستان بیش از نیمی از منازل مسکونی به‌خصوص در مناطق روستایی و غیرشهری، به‌دلیل قطعی مکرر برق همچنان از چوب و زغال‌سنگ به‌عنوان منبع اصلی برای تامین گرمایش استفاده می‌کنند و گرانی قیمت انرژی باعث شده تا خرید و فروش چوب‌های جنگلی پررونق شود.
چشم‌انداز بحران انرژی اروپا درسال ۲۰۲۳
ماتیو فاواس؛ ستون نویس اکونومیست: وضعیت بازار انرژی در سال۲۰۲۳ شاید کمی بهتر از سال قبل از آن به‌نظر برسد، چون روسیه هم‌اکنون توانسته به جای اروپا، خریداران جایگزین برای نفت و گاز خود پیدا کند و اروپا هم گاز کافی برای عبور از بحران در زمستان امسال، ذخیره کرده است اما ۳ چالش مهم دیگر ممکن است بازار را آشفته کند:
۱- چالش در عرضه نفت: افزایش تقاضای اروپا در بازار نفت آسیا، تردید آمریکا برای استفاده از ذخایر نفت استراتژیک خود و عدم‌توانایی برخی از تولیدکنندگان مانند لیبی برای تولید با ظرفیت کامل و تصمیم اوپک پلاس برای کاهش سطح تولید، همه عواملی هستند که می‌تواند عرضه نفت را در سال۲۰۲۳ با چالش روبه‌رو کند.
۲- کمبود بنزین و گازوئیل: در فوریه۲۰۲۳ اروپا قرار است واردات بنزین و گازوئیل را از روسیه ممنوع کند و از سوی دیگر به دلیل زمستان سرد، شاید چین هم نتواند فرآورده کافی مانند بنزین و گازوئیل را صادر کند. این وضعیت ممکن است قیمت این محصولات را افزایش دهد.
۳- کاهش بیشتر صادرات گاز روسیه: صادرات گاز روسیه از خط لوله نورداستریم متوقف شده اما روسیه هنوز جریان گاز به اروپا را به‌طور کامل قطع نکرده، این اقدام می‌تواند شرایط را به کلی دگرگون کند.
