آوای نشاط: آماری که رئیس رصدخانه مهاجرت از آن سخن می‌گوید نه تنها به معنای خروج سرمایه‌های انسانی جوان از کشور است بلکه نشان می‌دهد سالانه میلیاردها دلار ارز از کشور خارج شده و به مقاصد مهاجرتی ایرانیان کوچ می‌کند.
سوال این است که چرا ایرانیان مهاجرت می‌کنند؟ و این مهاجرت چه تاثیری بر کشور می‌گذارد؟ الجزیره به تازگی در گزارشی تفصیلی به بررسی همین موضوع پرداخته و آمارهای مهاجرت ایرانیان را در گفت‌وگو با رئیس رصدخانه مهاجرت ایران مورد کنکاش قرار داده است.«فکر نمی‌کردم روزی کشور را ترک خواهم کرد…کشورم را واقعا دوست دارم، من تنها دختر مادرم هستم و خیلی به او وابسته‌ام..» این گفته‌های یک متخصص زیبایی ایرانی است که 6 ماه قبل ایران را ترک کرده و با همسرش در کانادا ساکن شده است.
این پزشک که خواسته است نامش فاش نشود، درباره دلایلی که او را وادار به مهاجرت کرده، به الجزیره‌نت گفته است: «با وجود اینکه در کشورم از مرتبه اجتماعی بالایی بهره‌مند بودم و وضعیت مالی خوبی هم داشتم اما از همه چیز اطرافم خسته شدم.»او افزوده است: «به دلیل سختی‌هایی که نزدیکان و دوستانم از همه جهت در آن به سر می‌برند، امیدم را از دست دادم؛ سیاست؛ اقتصاد، آزادی‌ها و حقوق بشر.» او در این گفت‌وگو وضعیت کشور را غیرمنطقی، ناسالم و بی‌نهایت خسته‌کننده توصیف کرده است.پیش از این آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در پایان سال 2022 بیانیه‌ای منتشر و در آن تاکید کرده بود: «مهاجرت باید یک انتخاب باشد، نه یک ضرورت!»
مهاجرت ایرانیان؛ انتخاب یا ضرورت؟
اما آیا مهاجرت ایرانیان یک انتخاب است یا یک ضرورت؟ رئیس رصدخانه مهاجرت ایران در این باره می‌گوید: «افرادی که از کشور مهاجرت کرده‌اند تمام تلاش خود را برای رسیدن به خواسته‌ها و اهداف خود انجام دادهاند، اما موفق نشده‌اند!»تعداد مهاجران ایرانی به مقصد کشورهای خارجی بیش از دو میلیون نفر تخمین زده می‌شود؛ با این حال این آمار دقیق نیست و در سال‌های اخیر با بدتر شدن شرایط اقتصادی تحت تحریم‌های بین‌المللی، شاخص‌های مهاجرت در کشور افزایش یافته است.
اگرچه آمار رسمی در این زمینه وجود ندارد، اما صلواتی، می‌گوید که از سال 2010 تا 2021، سالانه 86 هزار ویزای غیرتوریستی برای ایرانیان صادر شده است.او به الجزیره گفته است اگرچه داده‌های رصدخانه مهاجرت در ایران نشان می‌دهد که پاسپورت ایرانی در بین 116 کشور رتبه 102 را در جهان دارد اما با این حال ایران رکوردهای زیادی در زمینه مهاجرت به ثبت رسانده است.
طبق بررسی‌های رصدخانه مهاجرت ایران (وابسته به دانشگاه صنعتی شریف)، در خردادماه امسال، مهم‌ترین دلایل مهاجرت ایرانیان عبارت بوده است از: «شیوه حکمرانی در کشور، بی‌ثباتی اقتصادی، فساد ساختاری، تحریم‌های بین‌المللی، نوسانات ارزی، تورم و شرایط سخت معیشتی.»رصدخانه مهاجرت در سالنامه خود که چندی پیش منتشر شد، تصریح می‌کند که پیشتر گزینه «فرار از وضعیت فعلی» در میان پاسخ به سؤال دلایل تمایل به مهاجرت وجود نداشته است اما طی چند سال اخیر این گزینه نیز به دلایل مهاجرت ایرانیان افزوده شده است!در این میان از دورکاری به عنوان یکی از عوامل کاهش تمایل به مهاجرت یاد می‌شود؛ صلواتی در این باره از محدودیت‌های اینترنت کشور انتقاد کرده و توضیح داده است که این محدودیت‌ها امکان دورکاری را بسیار کاهش داده است.
خروج ارز از کشور
در حالی که این روزها ارزش ریال ایران در برابر دلار آمریکا به شدت کاهش یافته، میزان خروج پول از کشور در حال افزایش است. صلواتی در این باره می گوید: «مهاجرت هر ایرانی به معنای خروج حداقل 45 هزار دلار از کشور است.»در این میان برخی منابع غیررسمی عنوان می‌کنند طی یک سال و نیم گذشته، ۷۰ میلیارد دلار از ایران خارج و در قالب تاسیس شرکت و سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات، راهی کانادا شده است.
گفتنی است رئیس رصدخانه مهاجرت ایران می‌گوید هزینه‌های تحصیل و بهداشت که دولت برای هر مهاجر می‌پردازد، معادل دو میلیارد تومان است.در همین ارتباط، محمد وحیدی‌راد، رئیس انجمن تجارت ایران و کانادا نیز افزایش نرخ دلار آمریکا در ایران را به میزان مهاجرت ایرانیان به کانادا و ورود پول آنها به این کشور مرتبط می‌داند.
وحیدی‌راد اظهار کرده است که از سال 2018، کانادا سختگیری‌ها برای ورود نیروی انسانی متخصص به آن کشور را افزایش داده است. بنابراین، شیوه مهاجرت عموما از طریق سرمایه‌گذاری و تحصیلات صورت می‌گیرد که هر دوی این دو روش منجر به خروج پول از کشور می‌شود.
مدیر یک تیم تخصصی که مراحل مهاجرت دانشجویان از ایران به کانادا و اخذ پذیرش از دانشگاه‌های این کشور را انجام می‌دهد، می‌گوید که اغلب افرادی که برای مهاجرت با او مشورت می‌کنند، معتقدند مهاجرت برای تحصیل راحت‌ترین راه برای ترک کشور در جستجوی آینده‌ای موفق است.وی می افزاید: تعداد متقاضیان مهاجرت سالانه افزایش می‌یابد؛ اگرچه قیمت‌ها در کانادا برای ایرانیان بالاست اما به دلیل اینکه زبان مورد تایید این کشور برای مهاجرت، انگلیسی است و همچنین چشم‌انداز توسعه در آنجا برای همه باز است، انتخاب ترجیحی اغلب متقاضیان، کاناداست.این مدیر موسسه مهاجرت، ایرانیان را به سه دسته تقسیم کرده است: نخست افرادی که برای مهاجرت تصمیم قطعی گرفته‌اند؛ دوم افرادی که تصمیم دارند در کشور بمانند و باور دارند به زودی تغییر و اصلاحاتی اساسی در انتظارشان است و دسته سوم نیز افرادی هستند که بین ماندن و رفتن مردد هستند.
سرمایه‌گذاری‌های مهاجران ایرانی
بر اساس آخرین آمار رصدخانه مهاجرت، 20 کشور پذیرای بیشترین تعداد ایرانیان مهاجر هستند. بر اساس همین آمار تعداد ایرانیانی که در ایران متولد شده اما در این کشورها زندگی می‌کنند، تقریبا دو میلیون نفر است. آمریکا، کانادا، ترکیه، آلمان و انگلستان مقاصد اصلی ایرانیان برای مهاجرت محسوب می‌شوند.
این آمار همچنین می‌گوید ایرانیان از نظر تأسیس شرکت‌های «یونیکورن» رتبه دهم را در جهان دارند. شرکت‌های یونیکورن، شرکت‌های نوپایی هستند که با سرمایه بیش از یک میلیارد دلار تاسیس می‌شوند و بیشتر در حوزه فناوری فعال هستند. گفتنی است در سال‌های 2020 و 2021 میلادی، 1661 شرکت با مشارکت ایرانیان در ترکیه تأسیس شده است.
فهیمه بهزادی، رئیس اداره مهاجرت اقتصادی رصدخانه مهاجرت ایران، گفته است که ایرانی‌ها در سال ۲۰۲۲، حدود ۳ و نیم میلیارد دلار برای خرید خانه در ترکیه هزینه کرده‌اند؛ به گفته بهزادی مهاجران ایرانی در همان سال، ۲۲ میلیون دلار هم برای ثبت شرکت‌های خود در این کشور هزینه کرده‌اند.همچنین بر اساس سرشماری انجام‌شده در آمریکا طی سال 2018، حدود 29 هزار ایرانی در بخش بهداشت آمریکا مشغول به کار بوده‌اند که 8 هزار نفر از آنان پزشک و جراح هستند. باید اشاره داشت که این تعداد، معادل 26 درصد از ایرانیان شاغل در بخش بهداشت آمریکاست.
کوچ بدون بازگشت
مسئولان در چند ماه گذشته، نسبت به کمبود پزشک که عمدتا به دلیل مهاجرت پزشکان ایجاد شده، هشدار دادهاند. محمد رئیس‌زاده رئیس کل سازمان نظام پزشکی کشور در این باره گفته است: اگر وضعیت به همین منوال پیش برود، کشور بعد از 5 سال در برخی رشته‌ها به ویژه جراحی قلب بدون متخصص خواهد بود.
گفتنی است در سال 2018، موسسه گالوپ، درصد تمایل مهاجران برای بازگشت به کشورهای خود را محاسبه کرده بود. به گفته این نهاد میزان تمایل مهاجران برای بازگشت به وطن اصلی، در جهان معادل ۷ درصد است. این در حالی است که رصدخانه مهاجرت ایران اعلام کرده است این شاخص در میان ایرانیان تنها یک درصد است!
