کمالوندی:‌ احتمالاً از تعهدات برجامی بکاهیم

به گزارش آوای نشاط، پس از کِش و قوس های فراوان و مذاکرات طولانی مدت و مکرر ایران با طرف های اروپایی، آمریکا، روسیه و چین، توافقی حاصل شد به عنوان برجام که چندان هم دوام نیاورد و با یک امضای رئیس‌جمهور آمریکا منتفی تلقی شد و دیگر اعضای باقی مانده در آن با ایران وارد مذاکرات جدیدی شدند تا شاید بتوانند در فضای خروج آمریکا از برجام منافع ایران را تامین کنند ولی گویا توان این کار را ندارند. 

برای بررسی هر چه بهتر و بیشتر صنعت هسته ای کشورمان در روزهایی که برجام در «آی.سی.یو» قرار دارد، از بهروز کمالوندی معاون امور بین الملل و سخنگوی سازمان انرژی اتمی دعوت کردیم در گفتگویی سوالاتی را در این حوزه پاسخ دهد.

کمالوندی در ابتدای این گفتگو با بیان اینکه خبری را که چندی پیش در خصوص موفقیت سازمان در حوزه کوآنتوم منتشر شد متاسفانه چندان به آن پرداخته نشد، اظهارداشت: این تحول بزرگی بود و اصطلاحا به آن درهم تنیدگی کوآنتومی گویند که تکنولوژی بسیار پیشرفته ای است که به واقع انقلابی ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: دانشمندان ما در مرکز لیزر ایران با حضور دکتر صالحی و دکتر ستاری آزمایش موفقی را در این خصوص انجام دادند، هرچند قبلاً هم در سال گذشته این آزمایش ها انجام شده بود اما تکرار آزمایش ها را در دستور کار قرار دادیم تا مطمئن شویم نتایج به دست آمده اتفاقی نبوده است.

معاون امور بین الملل سازمان انرژی اتمی کشورمان تصریح کرد: این موفقیت گامی است به سمت تکنولوژی انقلابی چرا که در مرزهای دانش و تکنولوژی، افق های دوری را می توان دید و البته اجرایی شدن آنها هم زمان می برد. احتمالا فرزندان شما زمانی که به سن امروز شما برسند، ابرکامپیوترهایی که امروز وجود دارند را در اندازه لب تاپ های امروز روی میز و جلوی خود خواهند داشت و به عنوان کامپیوترهای شخصی از آنها استفاده می کنند و بنابراین می‌توانید حدس بزنید در آن زمان چه ابرکامپیوترهایی خواهد آمد.

کمالوندی افزود: با این فناوری بخصوص در دو حوزه کامپیوتر و مخابرات تحولات بسیار بزرگی را شاهد خواهیم بود و در حوزه مخابرات سرعت از سرعت نور فراتر می رود، ولی سرعت کوانتومی چیزی بالاتر از آن است به نحوی که تا شما محاسبه یا سوالی را مطرح کنید جواب آن در همان لحظه حتی بدون اینکه کسری از ثانیه در کار باشد، داده خواهد شد.

وی با بیان اینکه در حوزه تحقیق و توسعه هم پیشرفت های خوبی را داریم، بیان کرد: قریب دو سال است که از تزریق گاز دستگاه های IR۸ ما می گذرد و آزمایشات مختلفی را روی آن انجام داده ایم، IR۶ به مرحله صحه گذاری نزدیک شده، البته صحه گذاری ها و تحقیق و توسعه سانتریفیوژها چند سال زمان می برد چرا که آزمایشات مختلفی رویشان انجام می شود.

سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفت: از آنجا که این دستگاه ها گران قیمت هستند، باید تست های مختلفی را از جنبه های گوناگون پشت سر بگذارند تا با برطرف شدن ایرادات و نواقص، به سمت تجاری شدن حرکت کنند. البته اگر کشور تصمیم به تولید انبوه دستگاه های IR۶ بگیرد، ما هیچ مشکلی نداریم و می توانیم این کار را انجام دهیم.

کمالوندی در مورد آمادگی سازمان انرژی اتمی نیز گفت: اگر کشور بخواهد تصمیمی برای فشار به طرف مقابل بگیرد، می توان کارهایی را انجام داد ولی توصیه کارشناسان ما این است که روند تحقیق و توسعه بصورت کامل طی شود تا فرایند بهینه سازی و توسعه بصورت طبیعی انجام شود. 

وی در پاسخ به این سوال که تا چه زمانی تائید طراحی تفصیلی بازطراحی راکتور اراک از طرف چین صورت می گیرد که بخواهیم وارد اجرا شویم؟ اظهارداشت: فکر می کنم تا چند ماه آینده طرف چینی تائید طراحی تفصیلی ما را انجام دهد.

معاون امور بین الملل سازمان انرژی اتمی در پاسخ به سوال دیگری که پس از تایید طراحی تفصیلی وارد فاز اجرایی باز طراحی اراک می شویم؟ گفت: بله، برخی کارها را می توانید همزمان انجام دهید بطور مثال زمانیکه  شما در حال اسکلت سازی یک ساختمان هستید می‌توانید صحبت از وسایل درون ساختمان را هم داشته باشید. این دیگر به کارشناسان داخلی ما باز می گردد که بگویند تجهیزات لازم را خودمان بسازیم و یا از اروپا وارد کنیم، در حالی که چینی ها هم بدشان نمی آید که از آنها خرید داشته باشیم.

همچنین در ادامه کمالوندی این سوال را که آخرین وضعیت ساخت مراکز ۱ و ۲ نیروگاه بوشهر و همکاری های ما با طرف روسی به کجا رسید؟ را اینگونه پاسخ داد: آنچه که ما امضا کردیم قرار بر این بود که نیروگاه اولی ۸ سال و دومی ۱۰ سال پس از امضا به مرحله راه اندازی برسد، الان دو سال از اجرایی  شدن قرارداد می گذرد. بنابراین نیروگاه اول ما شش سال بعد و نیروگاه دوم ما هشت سال بعد راه اندازی می شود.

وی ادامه داد: سرعت کارهای ساختمانی خیلی خوب است، آنچه که با روس ها قرار گذاشتیم این است که اواسط ۲۰۱۹ فونداسیون آن گذاشته شود که مرحله مهمی است.

سخنگوی سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این سوال که برنامه ما برای ادامه یا توقف اقدامات در چارچوب تعهدات داوطلبانه پروتکل الحاقی ایران چیست؟ بیان کرد: سازمان انرژی اتمی مجری تصمیمات مراجع بالای نظام است، الان هم مرجع رسیدگی به این امور هیات نظارت بر اجرای برجام است، البته سازمان هم نظرات و ایده های خود را ارائه می‌کند، به این ترتیب که سناریوهای مختلفی در چارچوب داخل و خارج از برجام، فضای بعد از برجام و امثال اینها را بررسی کرده و قبلا ارائه کرده ایم و برای هر کدام از این حالت ها آمادگی‌های لازم را داریم، ولی تا زمانی که دستوری به ما ندهند نمی توانیم راسا اقدام خاصی انجام دهیم. 

کمالوندی افزود: در هیات نظارت هم مجموعه ای از افراد، متشکل از دولت و غیر دولتی ها هستند البته همه آنها مسئولان نظام هستند. صحبت هایی مطرح بود که اگر اروپایی ها تعللی داشته باشند ما بخشی از تعهدات خود را انجام ندهیم و یا برخی محدویت ها را کنار بگذاریم، البته در جلسات مختلف هیات نظارت هم بحث های مفصلی شد. 

وی با بیان اینکه فعلا قرار بر این است نتیجه کار اروپایی ها را ببینیم و بعدا تصمیم گیری کنیم، خاطرنشان کرد: باید توازنی بین تعهدات و مزایا وجود داشته باشد، اگر تعهدات خودمان را انجام دهیم ولی مزایایی برای ما نداشته باشد ادامه آن معنایی ندارد و ممکن است ما از تعهدات خود بکاهیم. طبق پاراگراف ۲۶ برجام این حق را داریم که اگر طرف مقابل به تعهدات خودش عمل نکرد ایران بخشی و یا همه تعهدات خود را می‌تواند انجام ندهد، این یک تصمیم سیاسی است و نه فنی و برای همین در اختیار سازمان نیست. 

معاون امور بین الملل سازمان انرژی اتمی در پایان این گفتگو بر اینکه آیا در مورد پروتکل الحاقی دستور مشخصی نداشتید که اجرا یا متوقف شود؟ تاکید کرد: خیر، فعلا در هیچ حوزه ای دستوری نداریم. اگر طرف های دیگر به خصوص اروپایی ها تلاش بیشتری کنند ممکن است ایران هم تعهدات خودش را ادامه دهد. ما هم مثل شما پیگیر اخبار هستیم.

متن کامل گفتگو با بهروز کمالوندی را در زیر می خوانید:

* خبر خوشی در حوزه صنعت هسته ای دارید که منعکس شود؟

خبری را که چندی پیش در خصوص موفقیت سازمان در حوزه کوآنتوم منتشر شد متاسفانه چندان به آن پرداخته نشد، این تحول بزرگی بود و اصطلاحا به آن درهم تنیدگی کوآنتومی گویند که تکنولوژی بسیار پیشرفته ای است که به واقع انقلابی ایجاد کرده است.

دانشمندان ما در مرکز لیزر ایران با حضور دکتر صالحی و دکتر ستاری آزمایش موفقی را در این خصوص انجام دادند، هرچند قبلاً هم در سال گذشته این آزمایش ها انجام شده بود اما تکرار آزمایش ها را در دستور کار قرار دادیم تا مطمئن شویم نتایج به دست آمده اتفاقی نبوده است.

 این موفقیت گامی است به سمت تکنولوژی انقلابی چرا که در مرزهای دانش و تکنولوژی، افق های دوری را می توان دید و البته اجرایی شدن آنها هم زمان می برد. احتمالا فرزندان شما زمانی که به سن امروز شما برسند، ابرکامپیوترهایی که امروز وجود دارند را در اندازه لب تاپ های امروز روی میز و جلوی خود خواهند داشت و به عنوان کامپیوترهای شخصی از آنها استفاده می کنند و بنابراین می‌توانید حدس بزنید در آن زمان چه ابرکامپیوترهایی خواهد آمد.

 با این فناوری بخصوص در دو حوزه کامپیوتر و مخابرات تحولات بسیار بزرگی را شاهد خواهیم بود و در حوزه مخابرات سرعت از سرعت نور فراتر می رود، ولی سرعت کوانتومی چیزی بالاتر از آن است به نحوی که تا شما محاسبه یا سوالی را مطرح کنید جواب آن در همان لحظه حتی بدون اینکه کسری از ثانیه در کار باشد، داده خواهد شد.

این کار خیلی وقت است که در دنیا آغاز شده و چیزی شبیه به کار گداخت است که سروکار آن با ذره است، منتهی ذره اورانیوم یک ماده است و وقتی که شما کوچکترین ذره نور که همان فوتون باشد را از موج نور جدا کنید و بتوانید فوتون ها را درهم تنیده کنید، که الحمدالله در کشور ما این کار انجام شده است، در مرحله ای قرار می گیرید که بتوانید در آینده کارهای بزرگتری انجام دهید و این کار تقریباً در دست سه الی چهار کشور دنیا قرار دارد و البته ما هنوز در ابتدای راه این فن آوری قرار داریم. انجمن فیزیک ایران هم گزارش مثبتی از این موضوع داده است و همانطور که گفتم در ابتدای راه هستیم و این مساله زمان می برد.

* چقدر زمان می برد؟

البته این کاری است که تا تجاری شود و استفاده های مختلفی از آن شود، زمان می برد، نه فقط ما بلکه دنیا هم در مرحله آزمون و خطاست و وضعیتی شبیه به فن آوری تولید انرژی به روش گداخت دارد.

در گداخت هم نسبتا وضعیت ما بد نیست، ما نیروی انسانی و کارشناسان خوبی داریم اما تجهیزاتمان قدیمی است. گداخت هم قرار است مشکلات انرژی بشر را پس از تمام شدن اورانیوم که پیش بینی شده تا حدود ۱۱۰ سال آینده باشد را جبران کند.

 چیزی حدود ۴ میلیارد تن اورانیوم می توانیم از دریا استخراج کنیم که این چیزی مشابه اورانیوم هایی است که در زمین وجود دارد البته در حال حاضر استخراج از دریاها اقتصادی نیست، شما از همین هوا هم می توانید اورانیوم بگیرید اما به لحاظ اقتصادی به صرفه نیست.

در ایران ما ۳۰۰ متر زیر زمین می رویم و اورانیوم استخراج می کنیم، عیار سنگ های اورانیوم در ایران ۳۰۰ تا ۴۰۰ ppm است در حالی که در کشوری چون قزاقستان که خلوص سنگ اورانیوم آنها تا ۵۳ هزار ppm است، ما برای تامین نیاز خود در مقایسه با آنها باید میزان بیشتری استخراج کنیم و به تعبیری اگر آنها یک کامیون سنگ اورانیوم از معادن خود بردارند ما باید ۱۷۰ کامیون را از ۳۰۰ متری زمین بیرون بیاوریم تا به اندازه یک کامیون آنها اورانیوم بدست آوریم. بنابراین سوالی که پیش می آید این است که آیا استخراج سنگ های اورانیوم برای ما به لحاظ اقتصادی به صرفه است یا خیر؟

در جواب باید گفت ما نمی توانیم همه مسائل را با معیار تجاری بررسی کنیم، وقتی یک کالایی برای شما اهمیت دارد، طبعاً استراتژیک و بسیار ارزشمند می شود، بطور مثال اگر شما در یک اتاق در بسته ای باشید که تنها یک لیوان آب همراه داشته باشید و دسترسی به آب دیگری هم میسر نباشد، آن وقت همان یک لیوان آب برای شما استراتژیک می شود و حاضرید برای آن همه اموال خود را هم بدهید؛ امروز موضوع اورانیوم برای ما چنین وضعیتی دارد.

 در صنعت گداخت، بشر قرار است که در سال ۲۰۵۰ اولین راکتور آزمایشی را تاسیس کند، یعنی چیزی حدود ۳۲ سال دیگر، توان و ظرفیت این راکتور ۵۰۰ مگاوات خواهد بود. در آن زمان دیگر شما نیازی به انرژی شکافت نخواهید داشت وقتی شما ذره یا اتم را می شکافید از آن انرژی به وجود می آید، و در گداخت وقتی این اتم ها با هم جوش می‌خورند ( یکی می‌شوند) تولید انرژی صورت می‌گیرد، این هم البته از خلقت ها و سنت‌های خداوند است.

من اگر پژوهشگر قرآنی بودم در خصوص ۲ کلمه آب و نور پژوهش می‌کردم، چرا که کلید تمام هستی در این دو کلمه است و همانطور که گفتم در موضوع نور ما حوزه کوآنتوم و در حوزه آب هم موضوع گداخت را داریم که منابع اولیه آن در اقیانوس های دنیا است. یعنی آتش یا انرژی در آب.

انرژی هسته ای امروز از شکافت حاصل می شود و در صنعت تولید انرژیِ آینده بشر، یعنی گداخت از برخورد و ممزوج شدن و با هم یکی شدن این ذرات، انرژی خارق العاده ای تولید می‌شود و یکی از مصادیق آن گازهای هلیوم است، درست مثل اتفاقی که در خورشید می افتد. بشر قطعا به این منابع جدید از انرژی خواهد رسید و اینطور نیست که این مباحث صرفاً تئوریک باشد، اینها هم اکنون عملیاتی شده‌اند و در حال حاضر دنیا مشغول تجاری سازی این فن آوری است.

بنابراین ما نباید از این موضوعات عقب بیفتیم چرا که اگر امروز شما در علوم و تکنولوژی عقب بیفتید، هر سال که عقب بمانید بعدها باید به اندازه ۱۰ تا ۲۰ سال عقب افتادگی خود را جبران کنید. مگر اینکه کسانی آن را آماده و ساخته شده به شما تحویل دهند، البته آن وقت دیگر خودتان نمی توانید آن را درست کنید. لذا ما همواره گفته ایم که هزینه کردن برای این علوم پیشرفته و به روز دنیا نه تنها هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری است.

من همیشه به بچه هایم می گفتم که اگر الان پولی برای کلاس های آموزشی شما خرج می‌کنم، این خرج نیست این سرمایه گذاری است. وضعیت سرمایه گذاری امروز برای فن آوری و پیشرفت آینده کشور هم مثل همین است، بنابراین باید در حوزه گذاخت و کوانتوم کار کرد و اینها سرمایه گذاری است.

خبر خوب ما این است که سازمان در حال پیش بردن برنامه های خودش است اما آنچه که شاید برخی بخواهند در حال حاضر جلوی خود و به طور ملموس ببینند و آن را دستاوردی از ما تلقی کنند، می توانیم به دو نیروگاه هزارمگاواتی اشاره کنیم که از نظر زمان بندی توانسته ایم در حوزه های مختلف کارهای این دو نیروگاه را پیش ببریم. 

* ساخت این نیروگاه‌ها توسط متخصصان داخلی انجام می‌شود؟

نیروگاه را روس ها درست می کنند، ولی آنها موظف هستند بخش هایی را که ما خودمان احساس کنیم بتوانیم انجام دهیم را به ما واگذار کنند، کارهای ساختمانی آن را خودمان انجام می دهیم و بعد از آن هم بحث تجهیزات می شود که این را هم خیلی مواردش را خودمان می توانیم انجام بدهیم.

 در حوزه تحقیق و توسعه هم پیشرفت های خوبی را داریم، قریب دو سال است که از تزریق گاز دستگاه های IR۸ ما می گذرد و آزمایشات مختلفی را روی آن انجام داده ایم، IR۶ به مرحله صحه گذاری نزدیک شده، البته صحه گذاری ها و تحقیق و توسعه سانتریفیوژها چند سال زمان می برد چرا که آزمایشات مختلفی رویشان انجام می شود.

 از آنجا که این دستگاه ها گران قیمت هستند، باید تست های مختلفی را از جنبه های گوناگون پشت سر بگذارند تا با برطرف شدن ایرادات و نواقص، به سمت تجاری شدن حرکت کنند. البته اگر کشور تصمیم به تولید انبوه دستگاه های IR۶ بگیرد، ما هیچ مشکلی نداریم و می توانیم این کار را انجام دهیم.

یعنی اگر کشور بخواهد تصمیمی برای فشار به طرف مقابل بگیرد، می توان کارهایی را انجام داد ولی توصیه کارشناسان ما این است که روند تحقیق و توسعه بصورت کامل طی شود تا فرایند بهینه سازی و توسعه بصورت طبیعی انجام شود. 

سالن تولید مونتاژی که آقای دکتر صالحی اخیرا آن را افتتاح کردند شاهکاری است، البته برخی گفتند که این سالن در سال های گذشته ساخته شده است که همینجا باید بگویم بله این سالن در گذشته ساخته شده اما نه گذشته ای دور بلکه در همین ۴ سال اخیر ساخته شده البته اینگونه موضوعات مربوط به نظام است و ضرورتی ندارد آن را به این دولت و آن دولت ربط بدهیم، برخی برای انتساب ندادن این پیشرفتها به دولت آن را تا دوره «هوخشتره» عقب می‌برند.

 وقتی که رهبری دستور دادند زمینه ۱۹۰ هزار سو فراهم شود، ما ۳ کار را انجام دادیم که ۲ اقدام آن نیاز داشت تا به آژانس بین المللی انرژی اتمی اطلاع رسانی شود که یکی تولید UF۶ بود که یازده سال تولید نمی شد و شاید اینجا سوالی باشد که چرا در این یازده سال تولید نمی شد که جواب آن خیلی ساده است، چون به آن نیاز نداشتیم.

* یعنی از زمانی که به آن رسیدیم، تولید نمی‌شد؟

چرا تولید می شد، ما کلا ۵۰۰ تُن کیک زرد داشتیم که باید اول این را به گاز تبدیل می کردیم، یعنی از کیک زرد بشود گاز و این در واقع تبدیل به UF۶ است که برای تزریق گاز به سانتریفیوژهای گازی مورد استفاده قرار می گیرد تا به صورت گریز از مرکز بچرخد و عناصر سنگین آن از عناصر سبک جدا شود.

در آن زمان از ۵۰۰ تُن کیک زردی که داشتیم، ۲۰۰ تُن آن را UF۶ کرده بودیم که واقعاً هم نیازی به انجام این کار نبود، امروز که آن را تولید نمی کنیم به این معنا است که نیازی به تولید نداشتیم که UF۶ داشته باشیم که البته این برای پیش از دستور رهبری بود و مجددا تصمیم به فعالسازی تولید UF۶ گرفتیم و البته پیام خاص خود را هم به طرف مقابل ارسال کردیم که پیام این بود که ما آماده تولید ظرفیت بالا هستیم که آنها هم به درستی پیام ما را دریافت کردند، چرا که نشان دادیم ما یک مرحله جلوتر رفتیم.

 مورد دومی که متعاقب دستور رهبری به آژانس گزارش دادیم، موضوع تولید UF۴ بود که این هم پیام خاص خودش را به طرف های مقابل داشت که آن پیام را هم گرفتند.

* در خصوص همکاری های میان ایران با روسیه و چین بفرمایید که در چه سطحی قرار دارد؟

ما با چینی ها تقریباً هر ۲ هفته یک هیئت مبادله می کنیم اما نیازی به خبری کردن آن نمی بینیم، چرا که بحث های اینها بیشتر فنی است و متخصصان دو طرف مواردی را که لازم است مطرح کنند، در جلسه های خود پیگیری می کنند، به طور مثال چند روز دیگر قرار است هیاتی از چین به ایران بیاید. 

این بحث های ما با چینی ها برای بازطراحی راکتور اراک است که البته ما نام آن را به خُنداب تغییر داده و به آژانس اعلام کردیم چرا که این راکتور به خُنداب خیلی نزدیکتر است.

در خصوص بازطراحی راکتور آب سنگین خنداب ما از ابتدا نظرمان این بود که خودمان طراحی این راکتور را انجام دهیم و طرف چینی آن را تائید کند. هرچند آن زمان نمی خواستیم برخی مسائل را رسانه ای کنیم، اما به هر حال نکاتی قابل اهمیت در آن است از جمله موضوع مالکیت معنوی، در واقع به همین دلیل است طراحی را خودمان باید انجام دهیم.

این از نظر حقوقی مهم است و این را طرف چینی به خوبی متوجه شد و این برای ما اهمیت داشت. بدین ترتیب توانستیم ضمن افزایش دانش خود در طراحی راکتور، مالکیت معنوی طراحی انجام شده توسط متخصصان داخلی خود را هم داشته باشیم.

 آنچه که من در خصوص این راکتور بتوانم بگویم این است که همه چیز طبق برنامه ریزی انجام شده در حال انجام است و همکاری ما با چینی ها در حوزه های مشخصی ادامه دارد. هرچند در بخش هایی پیچیدگی های خاص خود را دارد، اما در کل هیچ وقت کار تعطیل نبوده و همزمان با برخی گفتگوهای تجاری و سیاسی، کار فنی را هم پیش می بردیم.

ما امروز در مرحله طراحی تفصیلی قرار داریم، همانطور که می دانید این طراحی سومین مرحله بازطراحی است چرا که دو مرحله قبلی آن یعنی طراحی مفهومی و پایه انجام شده و مورد تائید قرار گرفته است. بعد از تایید طراحی تفصیلی وارد فاز اجرایی می شویم.

* زمان لازم برای اجرایی شدن طراحی تفصیلی چقدر است؟

از ابتدا پیش بینی ما این بود که ۵ سال حدوداً زمان ببرد تا این کار انجام شود، طراحی راکتور قسمت زمان بر پروژه است. بعد از مرحله طراحی وارد اجرا، نصب تجهیزات و مهندسی راکتور بازطراحی شده می‌شویم. زمان مورد نیاز برای همه اینها بستگی دارد به اینکه شما تصمیم داشته باشید تجهیزات را خودتان بسازید یا آماده از چین یا اروپا تهیه کنید، بر اساس این تصمیم ها زمان اتمام پروژه تعیین می شود.

* پس تا چه زمانی ما باید منتظر تائید طراحی تفصیلی از طرف خارجی باشیم تا بعد بخواهیم وارد اجرا شویم؟

فکر می کنم تا چند ماه آینده طرف چینی تائید طراحی تفصیلی ما را انجام دهد.

* یعنی سپس وارد فاز اجرایی باز طراحی اراک می شویم؟

بله؛ برخی کارها را می توانید همزمان انجام دهید بطور مثال زمانیکه  شما در حال اسکلت سازی یک ساختمان هستید می‌توانید صحبت از وسایل درون ساختمان را هم داشته باشید. این دیگر به کارشناسان داخلی ما باز می گردد که بگویند تجهیزات لازم را خودمان بسازیم و یا از اروپا وارد کنیم، در حالی که چینی ها هم بدشان نمی آید که از آنها خرید داشته باشیم.

* آخرین وضعیت ساخت مراکز ۱ و ۲ نیروگاه بوشهر و همکاری های ما با طرف روسی به کجا رسید؟

آنچه که ما امضا کردیم قرار بر این بود که نیروگاه اولی ۸ سال و دومی ۱۰ سال پس از امضا به مرحله راه اندازی برسد، الان دو سال از اجرایی  شدن قرارداد می گذرد. بنابراین نیروگاه اول ما شش سال بعد و نیروگاه دوم ما هشت سال بعد راه اندازی می شود.

سرعت کارهای ساختمانی خیلی خوب است، آنچه که با روس ها قرار گذاشتیم این است که اواسط ۲۰۱۹ فونداسیون آن گذاشته شود که مرحله مهمی است.

* این را روس ها انجام می دهند؟

این را خودمان انجام می دهیم، البته ما از یک تکنولوژی ایتالیایی هم برای تقویت زمین استفاده می کنیم که از نظر زلزله کاملاً ایمن می شوند.

فکر می‌کنم تا حدود ۸ تا ۱۰  ماه دیگر تقریباً فونداسیون این نیروگاه ریخته می شود، طبیعتا الان شما از دور نگاه کنید چیزی را نمی بینید، چون گودبرداری انجام شده و در حال تقویت زیرساخت هستند.

همانطور که گفتم کمتر از یک سال دیگر ما کارهای فونداسیون ریزی را انجام می دهیم و پس از آن دیگر مراحل نصب تجهیزات را دنبال می کنیم که آنها هم زمان می برد. روس ها تعداد زیادی نیروگاه در دنیا در دست ساخت دارند ولی به هر حال این دو نیروگاه در موعد های زمان بندی و پیش بینی شده در حال اجرا هستند.

* با توجه به اینکه آقای عراقچی گفته بود که تعهدات ما در قالب برجام با خروج آمریکا از آن کاهش پیدا می‌کند، برنامه ما برای ادامه اقدامات در چارچوب تعهدات داوطلبانه پروتکل الحاقی ایران چیست؟

سازمان انرژی اتمی مجری تصمیمات مراجع بالای نظام است، الان هم مرجع رسیدگی به این امور هیات نظارت بر اجرای برجام است، البته سازمان هم نظرات و ایده های خود را ارائه می‌کند، به این ترتیب که سناریوهای مختلفی در چارچوب داخل و خارج از برجام، فضای بعد از برجام و امثال اینها را بررسی کرده و قبلا ارائه کرده ایم و برای هر کدام از این حالت ها آمادگی‌های لازم را داریم، ولی تا زمانی که دستوری به ما ندهند نمی توانیم راسا اقدام خاصی انجام دهیم. 

در هیات نظارت هم مجموعه ای از افراد، متشکل از دولت و غیر دولتی ها هستند البته همه آنها مسئولان نظام هستند. صحبت هایی مطرح بود که اگر اروپایی ها تعللی داشته باشند ما بخشی از تعهدات خود را انجام ندهیم و یا برخی محدویت ها را کنار بگذاریم، البته در جلسات مختلف هیات نظارت هم بحث های مفصلی شد. 

فعلا قرار بر این است نتیجه کار اروپایی ها را ببینیم و بعدا تصمیم گیری کنیم، باید توازنی بین تعهدات و مزایا وجود داشته باشد، اگر تعهدات خودمان را انجام دهیم ولی مزایایی برای ما نداشته باشد ادامه آن معنائی ندارد و ممکن است ما از تعهدات خود بکاهیم. طبق پاراگراف ۲۶ برجام این حق را داریم که اگر طرف مقابل به تعدات خودش عمل نکرد ایران بخشی و یا همه تعهدات خود را می‌تواند انجام ندهد، این یک تصمیم سیاسی است و نه فنی و برای همین در اختیار سازمان نیست. 

* ولی خب فعلا از نظر هیات نظارت متوقف است؟

فعلا به ما چیزی نگفتند که در حوزه های مختلف چه کار کنیم و این را علما و بزرگان کشور بررسی و جمع بندی می‌کنند و بر مبنای مصالح و منافع کشور تصمیم می گیرند، فعلا دستوری برای کاهش تعهدات و یا افزایش فعالیت ها در حوزه ای که محدودیت داریم به ما نداند. ممکن است بسته ای را انتخاب کنند و یا یک مورد را از میان آن بسته تعیین و به ما اعلام کنند، این دیگر در اختیار هیات نظارت بر اجرای برجام است. 

* پس در مورد پروتکل الحاقی دستوری نداشتید که اجرا یا متوقف شود؟ 

خیر، فعلا در هیچ حوزه ای دستوری نداریم. اگر طرف های دیگر به خصوص اروپایی ها تلاش بیشتری کنند ممکن است ایران هم تعهدات خودش را ادامه دهد. ما هم مثل شما پیگیر اخبار هستیم، البته بعضا با آقای دکتر عراقچی هم ارتباط داریم، این بار اروپایی ها قانون «بلاکینگ استاچو» و برخی اقدامات دیگر را اجرایی کردند اما باید دید چقدر این اقدامات برای ما ظرفیت خنثی سازی تحریم ها را ایجاد خواهد کرد.

خانم موگرینی هم در روز اجرائی شدن دسته اول تحریم های آمریکا، اعلام کرد که ما از امروز بسته به روز شده قانون بلاکینگ استاچو را فعال کردیم.

برای ارزیابی اثر این اقدام باید منتظر ماند و نتایج را بررسی کرد، به طور مثال در مورد نفت، اروپایی ها قول هایی داده اند که همچنان نفت از ما بخرند و یا در مورد جابجایی پول بین بانک ها مشکلات را حل کنند، ولی همانطور که گفتم قضاوت و تصمیم گیری در خصوص اینها در حوزه اختیارات سازمان انرژی اتمی نیست.  

* در خصوص بازرسی ها از دانشگاه های کشور توضیحاتی اگر هست بفرمایید؟ بازرسی از کدام دانشگاه ها انجام شده و مکانیزم های آن چگونه است؟

به نظرم شما هم باید به ما در خصوص ساده برخورد کردن با موضوعات کمک کنید، کشور دو تعهد اساسی دارد، یکی اینکه هر جا مواد هسته ای وجود داشته باشد باید آن را اعلام کند حتی اگر در همین جا مواد هسته ای داشته باشیم باید آن را اعلام کنیم، این یک تعهد پادمانی است که مربوط به حتی قبل از انقلاب می‌شود. ایران از سال ۱۹۷۴ که عضو ان پی تی شد، مانند دیگر کشورهای عضو باید اعلام کند چقدر و در کجا مواد هسته ای دارد. 

کار آژانس دقیقا شبیه دیوان محاسبات است که باید حسابرسی مواد هسته ای را داشته باشد، اگر کشوری مواد هسته ای خود را اعلام نکند آژانس می تواند آن را بعنوان تخلف اعلام کند که البته مشکلاتی را برای کشور بوجود می آورد.

جای دیگری که کشور تعهد داده اعلام تحقیقات در حوزه چرخه سوخت بر اساس پروتکل الحاقی  است، در این موارد هم آژانس نمی گوید که تحقیق نکنید بلکه باید موضوع تحقیقات را اعلام کنید البته تحقیقات بنیادین شامل این موضوع نمی شود. 

دانشگاه های ما بعضا مواد هسته ای دارند و بعضا  تحقیقاتی در حوزه چرخه سوخت هم انجام می‌دهند. بنابراین باید این موارد را در نظر داشته باشیم. در دنیا هم خیلی روال نیست که مواد هسته ای را در هر محلی پخش کنند چرا که می‌تواند خطر داشته باشد. اتفاقات بدی هم قبلا چه در کشور ما و چه در دیگر نقاط دنیا پیش آمده است، تنها تعهد کشور اظهار و اعلام تحقیقات چرخه سوخت است و بس، قرار نیست هیچگونه محدودیتی ایجاد شود.

حالا فرض کنید در این وضعیت مقاله ای در رابطه با موضوعات مرتبط به حوزه چرخه سوخت مثلا برای افزایش راندمان کار سانتریفیوژ در روند آزمایشات مختلف نوشته شود، خب این مقاله اگر برای کار خودتان باشد باز مشکلی ندارد اما زمانی که شما این مقاله را به ISI ارائه می دهید وضعیت متفاوت است. آژانس یکی از وظایفش کنترل مقالاتی از این دست است که آیا تحقیقی در این حوزه انجام شده یا نه؟ سوال بعدی آنها این است که آیا این مقاله به آژانس اعلام شده یا خیر؟

وقتی این موضوع را اعلام نکنید ممکن است پیام منفی به آنها ارسال شود که احتمالا کار خلافی در شرف انجام است، اینگونه موارد را به مراجع ذیربط از جمله شورای عالی امنیت ملی منتقل می‌کنیم و آنجا موضوع با حضور نمایندگان دستگاه های مختلف تصمیم گیری و نتیجه برای اجرا به ما ابلاغ می شود. سپس ما به اتفاق یکی دو دستگاه دیگر زمینه ای را فراهم می کنیم تا مشکل و ابهامی که برای آژانس ایجاد شده به نحو مقتضی برطرف شود.

* حرف های ضد و نقیضی هم هست...

آقای دکتر غلامی وزیر محترم علوم زمانی که در شورای عالی امنیت ملی تصمیم گیری شد هنوز وزیر نشده بودند و طبیعتا اطلاع نداشتند اما بعدا اطلاع پیدا کردند، بنابر این ضد و نقیض صحبت نکرده اند.